Ψυχολόγοι - Ψυχοθεραπευτές στον Πειραιά

Το διαζύγιο είναι ένα γεγονός που μπορεί να βιωθεί ως τρομερά τραυματικό, άλλωστε είναι μία μορφή απώλειας τις περισσότερες φορές για τον γονέα που μένει πίσω αλλά κυρίως για τα παιδιά. Αποτέλεσμα αυτού είναι η δημιουργία νέων μορφών οικογένειας, με παράλληλη αύξηση του αριθμού των παιδιών που μένουν με τον ένα γονέα. Οι συνεχείς αλλαγές στη δομή της οικογένειας δεν επηρεάζουν μόνο τις προϋποθέσεις της ζωής των εμπλεκομένων αλλά και ως ένα βαθμό τις ανάγκες, τις προσδοκίες και τη στάση ζωής τους, κάτι που δημιουργεί νέες απαιτήσεις και στην ίδια την κοινωνία. Παρά τις διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις στο θέμα του διαζυγίου, όλες έχουν ως αφετηρία το ότι το διαζυγιο αποτελεί σοβαρό στρεσογόνο παράγοντα ζωής απέναντι στον οποίο ενήλικες και παιδιά θα πρέπει να προσαρμοσθούν.

‘Ένα βασικό ερώτημα που έχει απασχολήσει όλους τους ερευνητές είναι το γιατί κάποιες σχέσεις ενδυναμώνονται με το πέρασμα του χρόνου, ενώ κάποιες άλλες δεν καταφέρνουν να αντέξουν.

Η πλέον συνήθης αιτία διαζυγίου είναι η απιστία. Άλλοι λόγοι είναι η ασυμφωνία χαρακτήρων, η έλλειψη επικοινωνίας και η απομάκρυνση μεταξύ των δύο. Μία άλλη ομάδα αιτιών είναι τα προβλήματα με το αλκοόλ ή με ναρκωτικές ουσίες, καθώς και ψυχική ή σωματική κακοποίηση. Οι γυναίκες επικαλούνται συνήθως συναισθηματικές δυσκολίες και προβλήματα σχέσης, συμπεριλαμβανομένων και των προβλημάτων συμπεριφοράς του συντρόφου, ενώ οι άνδρες εξωγενείς παράγοντες, όπως π.χ. η εργασία.

Πολλοί ερευνητές θεωρούν πως οι λόγοι χωρισμού που επικαλούνται οι δύο σύντροφοι δεν παίζουν στην πραγματικότητα τόσο μεγάλο ρόλο στην απόφαση για χωρισμό. Πολλές έρευνες στις Η.Π.Α. δείχνουν πως το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και η κακή οικονομική κατάσταση συμβάλουν στη δημιουργία συγκρούσεων και συχνών εντάσεων στη σχέση.

Μία από τις συνηθέστερες συνέπειες ενός διαζυγίου είναι η επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου, τουλάχιστον σε χώρες όπου δεν υπάρχει αναπτυγμένο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας.

Μία άλλη συνέπεια είναι η αλλαγή του κοινωνικού δικτύου. Συνήθως, οι σχέσεις με κοινούς φίλους και τους συγγενείς του/της συντρόφου παύουν να υπάρχουν ή συρρικνώνονται δραματικά μετά από ένα διαζυγιο. Επίσης, αυτός που παίρνει την πρωτοβουλία για το χωρισμό μπορεί να αποσύρεται από σχέσεις, που θα μπορούσαν ενδεχομένως να συνεχίσουν να υπάρχουν, εξαιτίας αισθημάτων ντροπής ή απόστασης.

Η αλλαγή ρόλων είναι μία ακόμα συνέπεια. Για παράδειγμα, πολλές γυναίκες που δεν εργάζονταν όσο ήταν παντρεμένες αναγκάζονται να εργασθούν ή ακόμα και αν εργάζονταν, συχνά αναγκάζονται να εργασθούν ακόμη σκληρότερα. Ο νέος ρόλος του να ζει κάποιος πλέον μόνος του μπορεί να λειτουργήσει για ορισμένους θετικά και λυτρωτικά, ενώ για κάποιους άλλους εξουθενωτικά. Ακόμα και η ζωή αυτού που εγκαταλείπει τη συζυγική του στέγη αλλάζει κάποιες φορές πολύ έως δραματικά.

Το διαζυγιο δημιουργεί συχνά ένα συναισθηματικό χάος με συνέπεια την εμφάνιση διαφόρων ψυχικών προβλημάτων, όπως άγχος, κατάθλιψη, αίσθημα μοναξιάς κ.ά. Πολλές είναι οι έρευνες που δείχνουν πως διαζευγμένα ενήλικα άτομα αισθάνονται πιο δυστυχισμένα και θλιμμένα απ΄ό,τι αυτά που είναι παντρεμένα ή ανύπαντρα. Ένας χωρισμός μπορεί να οδηγήσει, επίσης, και στην εμφάνιση διαφόρων σωματικών συμπτωμάτων ακόμα και πολύ σοβαρών, όπως ο καρκίνος, καρδιαγγειακά νοσήματα κ.τ.λ. Οι αιτίες για αυτό είναι πολλές,όπως η αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος και μια απαξιωτική συμπεριφορά απέναντι σε θέματα υγείας (αύξηση βάρους και καπνίσματος, έλλειψη σωματικής άσκησης κ.ά.).

Οι συνέπειες ενός διαζυγίου, όμως, δεν είναι μόνον αρνητικές. Για ορισμένα άτομα, κυρίως γυναίκες, ένα διαζύγιο δίνει τη δυνατότητα και γίνεται αφορμή για μια καλύτερη ζωή. Περίπου το 20% των γυναικών νιώθουν πιο επαρκείς, καταξιωμένες και προσαρμοσμένες μετά από ένα διαζύγιο. Δείχνουν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση, εξελίσσονται επαγγελματικά και κοινωνικά και βιώνουν τον εαυτό τους ως καλύτερο γονέα. Για τους άνδρες, δεν υπάρχουν το ίδιο σαφή θετικά στοιχεία. Για κάποιους, όμως, ο χωρισμός δίνει την ευκαιρία να διαπιστώσουν το πόσο σημαντικά είναι για αυτούς τα παιδιά τους.

Οι τρόποι που μπορεί κάποιος να αντιδράσει μετά από ένα χωρισμό είναι πολλοί και διάφοροι. Για κάποιους, ο χωρισμός μπορεί να σημαίνει μια πολύ θετική αλλαγή και εξέλιξη, για κάποιους άλλους μια παροδική επιδείνωση της ποιότητας της ζωής τους, ενώ για ορισμένους άλλους μπορεί να είναι μια τεράστια απώλεια την οποία ποτέ δεν καταφέρνουν να ξεπεράσουν.

Ο Wiseman (1975) αναφέρει κάποια στάδια σχετικά με την διαδικασία του πένθους που προκαλείται από μία ψυχολογική κρίση, που είναι παρόμοια με το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου. Τα πέντε αυτά στάδια είναι τα ακόλουθα:

1. Άρνηση: Πολύ συχνά οι δύο σύζυγοι χρησιμοποιούν αυτόν τον τρόπο άμυνας για να διατηρήσουν τον γάμο τους. Οι συχνότερες μορφές άρνησης είναι: πρώτον, οι σύζυγοι δηλώνουν ότι είναι ικανοποιημένοι από την έγγαμη ζωή τους και τη σχέση τους παρ’ όλα τα προβλήματα και τις δυσκολίες, και το δεύτερο, ότι οι σύζυγοι μπορεί να παραδέχονται ότι έχουν σοβαρά προβλήματα αλλά τα αποδίδουν κυρίως σε άλλους εξωτερικούς παράγοντες, για να αποφύγουν την συνειδητή αντιμετώπιση τους.
2. Απώλεια και κατάθλιψη: Όταν φτάσουν οι ίδιοι σε σημείο που θα συνειδητοποιήσουν την σοβαρότητα της κατάστασης, προκύπτει η ανάγκη να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα έτσι όπως είναι. Οι αντιδράσεις και τα συναισθήματα είναι παρόμοια με την απώλεια ενός σημαντικού ατόμου, την λύπη, την κατάθλιψη, την μοναξιά και την έλλειψη επικοινωνίας.
3. Θυμός και αμφιθυμία: Τα συναισθήματα όπου προκαλεί η αντιμετώπιση του διαζυγίου προκαλεί έντονα αισθήματα θυμού και απογοήτευσης, συναισθήματα που πολλές φορές αποτελούν και αίτια της κατάθλιψης. Οι ρυθμίσεις σχετικά με την επιμέλεια των παιδιών οικονομικά και πρακτικά θέματα πολλές φορές επιφέρουν εκρήξεις θυμού και οργής.

Το να εκφραστούν όλα αυτά τα «αρνητικά συναισθήματα» και να αντιμετωπιστούν σταδιακά, είναι καθοριστικό για την τελική «αποδοχή» του διαζυγίου και την μετάβαση σε επόμενα στάδια προσαρμογής. Αρκετά συχνά κατά την φάση αυτού του σταδίου παρουσιάζονται και συναισθήματα αμφιθυμίας, και πολλές φορές θα δούμε προσπάθειες συμφιλίωσης και επανασύνδεσης.

4. Επαναπροσανατολισμός του τρόπου ζωής και της ταυτότητας: Εδώ και οι δύο οι σύζυγοι προσπαθούν να προσαρμοστούν σε ένα νέο τρόπο ζωής που απαιτεί μία διαδικασία επαναπροσδιορισμού της «ταυτότητάς» τους σε διάφορους τομείς, προσωπικούς, επαγγελματικούς, οικονομικούς. Πιο δύσκολη φαίνεται να είναι αυτή η φάση για τις γυναίκες που παντρεύτηκαν σε πολύ νεαρή ηλικία. Βρισκόντουσαν σε φάση όπου δεν μπορούσαν να αναπτύξουν την θέση τους επαγγελματικά και κοινωνικά.
5. Αποδοχή και νέο επίπεδο λειτουργίας: Το ζευγάρι για να φτάσει στο σημείο να αποδεχτεί το διαζύγιο, θα χρειαστεί χρόνος και αρκετή δουλειά. Ο/Η σύζυγος σιγά-σιγά αρχίζει και σταθεροποιεί την νέα του ταυτότητα, έχοντας ήδη αντιμετωπίσει σε μεγάλο βαθμό τα αισθήματα του θυμού προς τον άλλον σύζυγο και έχοντας αποκτήσει ήδη μία μεγαλύτερη ικανότητα κατανόησης και συνεργασίας, ιδίως ζητήματα σχετικά με τα παιδιά τους.

• Μη καθυστερείτε να ενημερώσετε τα παιδιά. Τα περισσότερα συνήθως γνωρίζουν και νιώθουν πως η σχέση των γονιών τους έχει σοβαρά προβλήματα που, όταν αποσιωπούνται, η αγωνία και ο φόβος τους παρατείνονται και μεγεθύνονται, η δε εμπιστοσύνη τους προς τους γονείς μπορεί να κλονιστεί όταν αυτοί αρνούνται να παραδεχθούν το προφανές και αποκρύπτοντας αυτό που τα παιδιά νιώθουν κάθε στιγμή.
• Εξηγείστε πως αποφασίσατε να χωρίσετε μεταξύ σας αλλά όχι και από αυτά, και πως θα παραμείνετε για πάντα δίπλα τους ό,τι και αν συμβεί.
• Από τη στιγμή που αρκετές φορές προηγούνται του χωρισμού συχνές εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ των γονιών για διάφορες αφορμές -συχνά για θέματα που αφορούν τα παιδιά που χρησιμοποιούνται ως αλεξικέραυνα των προσωπικών συγκρούσεων των γονιών και μέσο ενοχοποίησης του συντρόφου- πολλά παιδιά θεωρούν τους εαυτούς τους ως υπεύθυνους για το χωρισμό των γονιών τους. Εξηγείστε πως ΔΕΝ ευθύνονται ΚΑΘΟΛΟΥ τα ίδια και πως ο χωρισμός είναι μια απόφαση που έχει να κάνει αποκλειστικά με την προσωπική σχέση των ίδιων των γονιών.
• Δώστε στα παιδιά ελπίδα χωρίς να αρνείστε τα δύσκολα συναισθήματα που τόσο τα ίδια όσο κι εσείς οι ίδιοι βιώνετε. Πείτε τους, για παράδειγμα, πως είναι δύσκολα τα πράγματα τώρα στην αρχή αλλά στη συνέχεια θα πάνε ολοένα και καλύτερα.
• Είναι σημαντικό αν ο χωρισμός δεν γίνει εντελώς ξαφνικά και σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα, π.χ. να χρειαστεί να φύγουν τα παιδιά από το σπίτι που για χρόνια ζούσαν, να αλλάξουν σχολείο, πόλη ή γειτονιά, φίλους κ.τ.λ. Οι γονείς, όμως, θα πρέπει να μένουν χωριστά έτσι ώστε να μη δημιουργούνται φρούδες ελπίδες στα παιδιά που σχεδόν πάντα ενδόμυχα θα ήθελαν να δουν τους γονείς τους να ξανασμίγουν, αν και με καλύτερες προϋποθέσεις.
• Εξηγείστε στα παιδιά, όσο πιο συγκεκριμένα γίνεται, τον τρόπο που θα διευθετηθούν διάφορα πρακτικά θέματα που αφορούν την καθημερινότητα και γενικά τη ζωή τους (π.χ. πόσο συχνά θα συναντούν τον πατέρα, ποιος θα τα πηγαίνει στη συνέχεια στις διάφορες δραστηριότητές τους κ.τ.λ.)
• Μην προσποιείστε πως ο χωρισμός είναι κοινή απόφαση, όταν κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Αν εγκαταλείπεστε ως σύζυγος, μην κρύβετε τη θλίψη σας από τα παιδιά που, αν μη τι άλλο, να νιώθουν πως μπορούν και αυτά να δείχνουν τα δύσκολα συναισθήματά τους όταν το έχουν ανάγκη. Μην ενοχοποιείτε, όμως, το σύντροφό σας ή τη νέα του σύντροφο (εάν υπάρχει). Εάν εσείς έχετε συναντήσει κάποιον νέο σύντροφο, μην τον παρουσιάσετε στα παιδιά εάν δεν είναι σχέση ζωής ή τουλάχιστον σχέση σταθερή.
• Δεν χρειάζεται να αποφεύγετε παντελώς κάθε είδους σύγκρουση μπροστά στα παιδιά σας, αρκεί να μην παρεκτρέπεστε. Η παντελής απουσία συγκρούσεων μπορεί εύκολα να κάνει το χωρισμό να φαντάζει ακατανόητος στα μάτια των παιδιών.
• Επιτρέψτε στα παιδιά να συμμετέχουν στην ενδεχόμενη αναζήτηση νέας κατοικίας, τόσο για τα ίδια όσο και για τον πατέρα καθώς και στο πακετάρισμα των πραγμάτων. Η συμμετοχή αυτή κάνει το χωρισμό πιο σαφή και βοηθά στη γρηγορότερη αποδοχή του.
• Μη μιλάτε άσχημα μπροστά στα παιδιά για τον άλλο γονιό. Στην αρχή, αυτό μπορεί να είναι δύσκολο ή αναπόφευκτο. Αν, παρόλα αυτά, αυτό συμβεί, εξηγείστε στα παιδιά το λόγο που το κάνατε με λόγια απλά και ξεκάθαρα.
• Αν έχετε ανάγκη να μιλήσετε με κάποιον, ένας καλός φίλος αποτελεί πολύ καλή επιλογή. Μην αναμασάτε, όμως, τα ίδια και τα ίδια συνεχώς και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η σωματική άσκηση, το γράψιμο ημερολογίου ή κάποια άλλη δραστηριότητα του ενδιαφέροντός σας αποτελούν εναλλακτικές λύσεις εκφόρτισης έντασης και αποκόμισης ευχαρίστησης.
• Μη ρωτάτε τα παιδιά για τον/την πρώην σας. Ο ρόλος του αγγελιοφόρου είναι πολύ βαρύς και ενοχοποιητικός για ένα παιδί. Μη μετατρέπετε, επίσης, το παιδί σε «φίλο/φίλη» σας. Το παιδί χρειάζεται έναν δυνατό και με κύρος γονιό και όχι ακόμα έναν φίλο.
• Μη παραμελείτε τον εαυτό και τις προσωπικές σας ανάγκες εν ονόματι των παιδιών ή των αυξημένων υποχρεώσεών σας. Κάποια στιγμή αυτά διευθετούνται. Καλός γονιός είναι ένας, τουλάχιστον, σχετικά ευχαριστημένος άνθρωπος και όχι ένας γονιός που «θυσιάζεται». Το τελευταίο, αν τονίζεται ή προβάλλεται, περισσότερο προβλήματα και ενοχές δημιουργεί.
• Ενθαρρύνετε τα παιδιά να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους εξαιτίας του χωρισμού, αν δεν το κάνουν από μόνα τους. Μην τα πιέζετε όμως. Βρείτε απλά την κατάλληλη ευκαιρία. Ενθαρρύνετέ τα να μιλήσουν, αν το προτιμούν, με κάποιο άλλο άτομο της εμπιστοσύνης τους ή ακόμα και με κάποιον ειδικό, αν είστε βέβαιοι πως είναι ζορισμένα και δεν το δείχνουν για αρκετά μεγάλο διάστημα (μερικών μηνών).
• Αν ο άλλος γονιός είναι ασυνεπής απέναντι στα παιδιά, δώστε εξηγήσεις χωρίς να τον δικαιολογείτε ή να τον κατηγορείτε αλλά επιβεβαιώνοντας τα αισθήματα ματαίωσης, θυμού ή λύπης των παιδιών. Εξηγείστε, επίσης, πως δεν φταίνε αυτά που ο γονιός τους δεν ήρθε ή δεν τηλεφώνησε.
• Αν παρόλα αυτά, έχετε προβληματισμούς, απορίες ή δυσκολίες χειρισμού της όλης κατάστασης, μη διστάσετε να συμβουλευτείτε έναν ειδικό, αν μη τι άλλο, για να νιώσετε οι ίδιοι πιο ασφαλείς και καλά με τον ίδιο σας τον εαυτό. Όταν συμβαίνει το τελευταίο, όλα μοιάζουν ευκολότερα.