Σε μια εποχή που όποιος άκουγε τη λέξη γεροντολογία σκεφτόταν την Άνα Ασλάν και τις μεθόδους αντιγήρανσης, ο γερμανός γεροντολόγος και φιλόδοφος Μπάλτες (1989) είχε πει το εξής: «όλοι θέλουν να γεράσουν αλλά κανείς δε θέλει να είναι γέρος».
Η Ελλάδα ανήκει στις πιο γοργά γηράσκουσες χώρες της Ευρώπης. Μέχρι το 2030 υπολογίζεται πως το 50% του πληθυσμού θα είναι άνω των 50ετών και το 30% άνω των 65. Στο μυαλό των περισσότερων, ακόμα και των πολιτικών αυτό συνδέεται με αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνία και την οικονομία της χώρας.
Πολλές έρευνες, όμως, δείχνουν πως οι «ηλικιωμένοι» του σήμερα είναι πιο ενεργοί και υγιείς από ποτέ, έτοιμοι να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο. Δυστυχώς όμως, ζούμε σε μια κοινωνία που αφορίζει το γήρας μέσα από τον βομβαρδισμό με τις μεθόδους αντιγήρανσης, αλλά και την έλλειψη δομών, υποδομών και προγραμμάτων, που να υποστηρίζουν τη ενεργό διαβίωση σε μεγαλύτερες ηλικίες. Έτσι, όλο το δυναμικό και η ενέργεια αυτής της γενιάς χάνεται ή αναλώνεται σε «κλασικές» ασχολίες όπως αυτής της φροντίδας των εγγονιών.
Ο κοινωνικός αποκλεισμός και η αδυναμία συμμετοχής στα κοινά είναι παράγοντες που επιφέρουν αλλαγές στον ψυχισμό και εν συνεχεία στη νοητική και σωματική υγεία των ατόμων. Αν και τα ποσοστά κατάθλιψης σε μεγαλύτερες ηλικίες είναι αρκετά υψηλά, η κατάθλιψη δεν είναι χαρακτηριστικό των ηλικιωμένων και δεν θα πρέπει να θεωρείται φυσιολογική σ’ αυτή την ηλικία.
Ο τρόπος που βλέπουμε τον εαυτό μας, αλλά και το πως αντιλαμβανόμαστε ότι μας βλέπουν οι άλλοι, επηρεάζει άμεσα την ψυχική μας κατάσταση. Αυτό βεβαίως περιλαμβάνει και την εξωτερική μας εμφάνιση, αλλά και τη συμμετοχή μας στη ζωή και στην καθημερινότητα.
Πώς καθυστερείται η «γήρανση»;
Ποιες είναι οι μέθοδοι που φροντίζουν, ώστε να καθυστερούμε τις διαδικασίες της γήρανσης εσωτερικά αλλά και εξωτερικά; Ποιες είναι οι θετικές προεκτάσεις του «γερνώ»; Ή μήπως να λέμε «μεγαλώνω» καθαρά για ψυχολογικούς λόγους; Έρευνες της γεροντολογίας και γηριατρικής των τελευταίων 20 ετών τουλάχιστον δείχνουν τη σημασία του ενεργού τρόπου διαβίωσης για τη διατήρηση ενός υγιούς και όμορφου σώματος, αλλά και μιας ισορροπημένης ψυχικής κατάστασης, ακόμα και μετά τη συνταξιοδότηση.
«Γηράσκω αεί διδασκόμενος», έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες και βεβαίως, δεν αναφέρονταν μόνο στο σχολείο και στην εκπαίδευση. Οι εμπειρίες, οι κοινωνικές συναναστροφές, η ίδια η ζωή είναι οι δάσκαλοι, οι οποίοι μας διδάσκουν καθημερινά είτε εκούσια, είτε ακούσια. Η ζωή μας επηρεάζεται καθημερινά από τις αλλαγές στην κοινωνία μας, τους οικογενειακούς μας δεσμούς, από την κατάσταση της υγείας μας (ψυχικής και σωματικής), από την απώλεια των παραδόσεων και των αξιών.
Τι είναι η γεροντολογία και γηραγωγική;
Οι επιστήμες τις γεροντολογίας και γηραγωγικής επικεντρώνονται στις αλλαγές που συνοδεύουν τη μετάβαση στην περίοδο της ζωής μετά την «ενήλικη ζωή». Η περίοδος αυτή συνοδεύεται από πολλές αλλαγές, άλλοτε θετικές (π.χ. η έλλειψη ευθυνών στο χώρο της εργασίας λόγω συνταξιοδότησης, η διάθεση περισσότερου ελεύθερου χρόνου), άλλοτε αρνητικές (π.χ. πιθανή χειροτέρευση της υγείας, αλλαγές στην εξωτερική εμφάνιση, απόσυρση από το χώρο της εργασίας και απώλεια των κοινωνικών δεσμών με τους συναδέλφους, απώλεια ενός συντρόφου ή/και φίλων) κι άλλοτε μεικτές (π.χ. τα παιδιά φεύγουν από το πατρικό σπίτι, η φύλαξη των εγγονών, η αλλαγή του χώρου διαβίωσης).
Η οργάνωση της ζωής μετά τη συνταξιοδότηση, αλλά και στη διάρκεια προετοιμασίας αυτής, έχει να κάνει από τη μια με τη συμμετοχή στα κοινά και την αίσθηση της προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο, από την άλλη με τις ατομικές συνθήκες διαβίωσης. Έτσι, αυτή η περίοδος της ζωής μας είναι γεμάτη συνεχή προσπάθεια, ώστε να βρίσκουμε νέες ισορροπίες και νέους προσανατολισμούς. Είναι μια ευκαιρία και ένα ρίσκο συγχρόνως που επιβάλλει την προσαρμογή σε νέα δεδομένα και καταστάσεις και θέτει νέες απαιτήσεις για νέα μάθηση και εξέλιξη.
Ο ρόλος της γεροντολογίας και της γηραγωγικής είναι να καθοδηγεί, να συμβουλεύει για ένα καλύτερο γήρας. Μπορεί να λειτουργήσει είτε προληπτικά και προνοητικά, προετοιμάζοντας νεότερους για την περίοδο που θα έρθει για τους ίδιους ή τους γονείς τους, είτε σε καταστάσεις κρίσης για τα ίδια τα άτομα που βρίσκονται καταμεσής αυτών των αλλαγών και νιώθουν παγιδευμένα.
Πολλές συζητήσεις έχουν γίνει στην επιστημονική κοινότητα για το αν θα έπρεπε να τεθούν ηλικιακά όρια για τη γηραγωγική. Είναι γεγονός πως κάθε μέρα όλο και περισσότεροι άνθρωποι μεγαλώνουν και γερνούν. Η ίδια η Γηραγωγική υποστηρίζει πως η καθοδήγηση για ένα καλό γήρας θα πρέπει να ξεκινά προληπτικά και άρα, σε νεότερους από “ηλικιωμένους”.
Θα πρέπει να εξετάζεται η κατάσταση του κάθε ατόμου ξεχωριστά, μιας και η κατάσταση της υγείας αλλά και η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου είναι μοναδική και χρειάζεται να λαμβάνονται όλοι οι παράγοντες, αλλά και οι προσωπικές ανάγκες, υπόψη για την καλύτερη συμβουλευτική γηραγωγική προσέγγιση.
Τομείς στους οποίους θα μπορούσε κανείς να συμβουλευτεί ένα γεροντολογό/γηραγωγό είναι:
Έκπτωση της υγείας:
- Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω τη νέα κατάσταση της υγείας μου;
- Πού θα βρω τη δύναμη να χαρώ ξανά τη ζωή;
- Ποιοι είναι οι τρόποι να βοηθήσω τον εαυτό μου;
- Πώς μπορώ να επιβαρύνω λιγότερο τους γύρω μου;
Διαταραχές μνήμης
- Ενημέρωση για τις διαταραχές μνήμης (π.χ. Αλτσχάιμερ)
- Τρόποι πρόληψης της ασθένειας
- Τρόποι βελτίωσης της μνήμης
- Διάγνωση της ασθένειας
- Τρόποι αντιμετώπισης τυχόν διαγνωσμένης διαταραχής μνήμης
- Συμβουλευτική συγγενών φροντιστών για την σωστή συμπεριφορά και αντιμετώπιση του πάσχοντα
Προσαρμογή του χώρου διαβίωσης
- Πώς πρέπει να διαμορφώσω το χώρο διαβίωσής μου ανάλογα με τις ανάγκες μου;
- Υπάρχουν είδη διευκόλυνσης διαβίωσης και ποια είναι αυτά;
- Ποια είναι η ιδανική κατοικία για μένα;
Απώλεια αγαπημένου προσώπου:
- Πού θα βρω τη δύναμη να συνεχίσω;
- Αισθάνομαι πολύ μόνος/η
- Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω τη νέα κατάσταση;
- Πώς μπορώ να στηριχτώ και πάλι στα πόδια μου;
- Πού θα βρω και πάλι το νόημα της ζωής;
Ενεργοποίηση μετά τη συνταξιοδότηση:
- Με τι μπορώ να ασχοληθώ στον ελεύθερο χρόνο μου;
- Πού μπορώ να απευθυνθώ για να απασχοληθώ;
- Τι σημαίνει εθελοντισμός μετά τη συνταξιοδότηση;
- Υπάρχουν ομάδες ενδιαφερόντων για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας
- Πού υπάρχουν μαθήματα για άτομα μεγαλύτερης ηλικίας π.χ. μαθήματα ηλεκτρονικών υπολογιστών, ξένων γλωσσών, ζωγραφικής, φιλολογίας, χορού κλπ
Προετοιμασία για τη συνταξιοδότηση:
- Ποια είναι τα βήματα που πρέπει να γίνουν για μια καλύτερη μετάβαση στη νέα μου ζωή;
- Πού πρέπει να απευθυνθεί κανείς;
- Ποιες είναι οι αλλαγές που θα φέρει αυτό στην καθημερινότητά μου;
- Πώς θα πρέπει να προσαρμόσω τη ζωή μου;