Αναρωτιόμαστε πολλές φορές αν έχουμε κλείσει το μάτι της κουζίνας, αν έχουμε κλειδώσει την πόρτα του σπιτιού και επιστρέφουμε για να ελέγξουμε, χτυπάμε ξύλο για να μην συμβεί κάτι κακό ή αποφεύγουμε να κοιτάξουμε μαύρη γάτα, διότι θα μας έρθουν αναποδιές.
Πότε όμως χρειάζεται να αναζητήσουμε συμπτώματα ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής;
Το πέρασμα στον παθολογικό ιδεοψυχαναγκασμό είναι συνήθως ποσοτικής και όχι ποιοτικής φύσεως. Η ένταση της συμπτωματολογίας, καθώς και το υπερβολικό άγχος, όταν δεν εφαρμόζεται η ιδεοληψία ή ο ψυχαναγκασμός, είναι πολύ μεγάλο. Το άτομο επιβαρύνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό και επηρεάζεται η λειτουργικότητά του. Τέλος το άτομο δεν μπορεί να αποχωριστεί ή να παραιτηθεί από τις ιδεοληψίες και τους ψυχαναγκασμούς.
Τι είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι μια αγχώδης διαταραχή που χαρακτηρίζεται από:
1) Ιδεοληψίες: επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες, οι οποίες βιώνονται ως παρείσακτες και ακατάλληλες και προκαλούν έντονο άγχος ή δυσφορία. Το άτομο προσπαθεί να αγνοεί ή να καταπιέζει αυτές τις σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες ή να τις εξουδετερώνει με μια άλλη σκέψη ή πράξη.
2) Ψυχαναγκασμούς: επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ( π.χ. πλύσιμο χεριών, τακτοποίηση, έλεγχος) ή νοερές πράξεις (π.χ. προσευχές, μετρήσεις, σιωπηρές επαναλήψεις λέξεων) τις οποίες το άτομο αισθάνεται να εξωθείται να εκτελέσει σε αντίδραση προς μια ιδεοληψία ή σύμφωνα με κανόνες, οι οποίοι πρέπει να εφαρμόζονται αυστηρά.
Οι ιδεοληψίες ή οι ψυχαναγκασμοί προκαλούν έντονη δυσφορία, είναι χρονοβόροι (απασχολούν το άτομο για περισσότερο από μια ώρα την ημέρα) ή παρεμποδίζουν σημαντικά τις καθημερινές δραστηριότητες, την επαγγελματική (ή σχολική) λειτουργικότητα ή τις συνήθεις κοινωνικές δραστηριότητες ή σχέσεις.
Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής είναι ότι το άτομο αναγνωρίζει ότι οι ιδεοληψίες ή ψυχαναγκασμοί είναι υπερβολικοί ή παράλογοι και δεν αποτελούν απλώς υπερβολικές ανησυχίες για προβλήματα της πραγματικής ζωής.
Τι δεν είναι ιδεοληψία
Είναι φυσιολογικό κάποιος να έχει περιστασιακές σκέψεις σχετικά με την πιθανότητα να παρουσιάσει κάποια ασθένεια, ή με την ασφάλεια των αγαπημένων του προσώπων.
Τι δεν είναι ψυχαναγκασμός:
Δεν είναι όλες οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή «τελετουργίες», ψυχαναγκασμοί. Για παράδειγμα, η διαδικασία της προετοιμασίας για ύπνο, θρησκευτικές συνήθειες και η εκμάθηση καινούριων δεξιοτήτων συνεπάγονται την επανάληψη μιας δραστηριότητας, αλλά αποτελούν ένα φυσιολογικό μέρος της καθημερινής ζωής.
Οι συμπεριφορές εξαρτώνται από το πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβαίνουν. Για παράδειγμα, το να αναπροσαρμόζει κάποιος την διάταξη ταινιών σε DVD για οκτώ ώρες κάθε μέρα δεν είναι ψυχαναγκασμός εάν εργάζεται σε κατάστημα πώλησης DVD.
Οι πιο συνήθεις τύποι ιδεοληψίας είναι:
- Μόλυνση από μικρόβια και φόβος του ατόμου για μετάδοσή τους σε αγαπημένα πρόσωπα του περιβάλλοντός του
- Η παθολογική αμφιβολία κατά την οποία το άτομο νιώθει ότι έχει ξεχάσει κάτι
- Αίσθημα έντονης ανάγκης του ατόμου να γνωρίζει ή να θυμάται κάτι
- Φόβος ότι θα χάσει ή θα ξεχάσει σημαντικές πληροφορίες
- Δυσκολία να αποφασίσει εάν θα φυλάξει ή θα αποχωριστεί κάτι
- Φόβος ότι θα χάσει κάποιο αντικείμενο
- Φόβος ότι το άτομο θα είναι υπεύθυνο για κάποιο καταστροφικό γεγονός (π.χ. φωτιά, διάρρηξη)
- Φόβος ότι θα βλάψει άλλο άτομο λόγω απροσεξίας (π.χ. να του πέσει κάτι στο πάτωμα πάνω στο οποίο να γλιστρήσει κάποιος και να τραυματιστεί)
- Ανάγκη για συμμετρία, τάξη και ακρίβεια που οδηγεί τα άτομα σε ψυχαναγκαστική βραδύτητα
- Ιδεοληψίες θρησκευτικού ή σεξουαλικού περιεχομένου
Οι πιο συνήθεις κατηγορίες ψυχαναγκασμών είναι:
- Υπερβολικά συχνό πλύσιμο των χεριών, που διαρκεί πολλή ώρα ή γίνεται με
συγκεκριμένο και άκαμπτο τρόπο
- Υπερβολή σε οποιανδήποτε πτυχή των εξής δραστηριοτήτων: λούσιμο, βούρτσισμα δοντιών, χρήση της τουαλέτας, γενική περιποίηση εαυτού
- Υπερβολή στην καθαριότητα οικιακών ή άλλων αντικειμένων
- Επανάληψη κοινών δραστηριοτήτων (π.χ. το να μπει μέσα / βγει έξω, το να ανεβεί / κατεβεί τις σκάλες)
- Επαναλαμβανόμενες σωματικές κινήσεις (π.χ. χτύπημα των δακτύλων πάνω σε επιφάνεια, άγγιγμα αντικειμένων / ατόμων)
- Επανάληψη δραστηριοτήτων πολλαπλές φορές (π.χ. επανάληψη μιας δραστηριότητας τρεις φορές επειδή το τρία είναι «καλός», «τυχερός», αριθμός)
- Το άτομο μπορεί να ξαναδιαβάζει ή ξαναγράφει κάτι
- Προσευχή με σκοπό να αποφευχθεί κάτι κακό (π.χ. βλάβη του εαυτού ή άλλου, ή γενικότερα κάποια καταστροφική συνέπεια)
- Συσσώρευση αντικειμένων στο σπίτι που οδηγεί σε ακαταστασία (hoarding)
- Τοποθέτηση αντικειμένων σε σειρά, ή ανακατάταξη τους μέχρι να νιώσει το άτομο ότι είναι στη σωστή θέση
- Το να λέει / ρωτάει / ομολογεί το άτομο κάτι, με σκοπό να λάβει επιβεβαίωση ή καθησυχασμό
Πόσο συχνή είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εμφανίζεται στο 2-3% του πληθυσμού με ηλικία έναρξης συνήθως την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή. Κάποιες πρόσφατες μελέτες έχουν ασχοληθεί με την εμφάνιση της διαταραχής στην παιδική ηλικία.
Ποια είναι η πορεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής;
Η έναρξη της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής είναι βαθμιαία και σπάνια απότομη. Οι περισσότεροι ασθενείς έχουν χρόνια πορεία με υφέσεις και εξάρσεις και συχνά μετά από στρες. Οι ιδεοψυχαναγκαστικοί ασθενείς προσπαθούν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα να μην γίνουν αντιληπτοί από άλλους, αποκρύπτουν τα συμπτώματα τους και έτσι δεν παίρνουν την κατάλληλη βοήθεια, παρά αφού περάσουν πολλά χρόνια από την έναρξη της διαταραχής.
Θεραπεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής
Η Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική θεραπεία, σε συνδυασμό με χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής θεωρούνται θεραπείες πρώτης επιλογής για την αντιμετώπιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.