Ένα από τα μεγαλύτερα έργα που καλούνται οι γονείς να αναλάβουν, είναι η ανατροφή και φροντίδα ενός παιδιού. Ένας ρόλος τόσο μαγευτικός, δημιουργικός, μοναδικός όσο και υπεύθυνος, καθώς οι γονείς αναλαμβάνουν την πλήρη ευθύνη να φροντίσουν και να μεγαλώσουν ένα βρέφος ώστε φθάνοντας στην ενηλικίωση να ανθίσει!
Ένας από τους σημαντικότερους στόχους του ρόλου μας είναι η δημιουργία μιας σχέσης βασισμένη στην αγάπη, προστασία, φροντίδα, τρυφερότητα, ζεστασιά και κατανόηση. Η δημιουργία αυτής της συναισθηματικής σχέσης μεταξύ γονέα και παιδί, διαμορφώνει την αίσθηση ασφάλειας που βιώνει το παιδί και διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη, στις διαπροσωπικές και συναισθηματικές σχέσεις που θα αναπτύσσει στη διάρκεια της ζωής του.
Ο John Bowlby, ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, ασχολήθηκε και μελέτησε σε βάθος το ρόλο των πρωταρχικών σχέσεων στην εξέλιξη της προσωπικότητας του ατόμου και στη συνέχεια ανέπτυξε τη θεωρία της προσκόλλησης. Σύμφωνα με τη θεωρία, η συναισθηματική σχέση που αναπτύσσει ο γονέας με το παιδί, το πως ο γονέας ανταποκρίνεται στις συναισθηματικές ανάγκες του βρέφους, διαμορφώνει ενεργά μοντέλα δεσμού που συνδέονται με τις προσδοκίες του βρέφους για του εαυτό του, τους άλλους και τις διαπροσωπικές του σχέσεις εν γένει.
Σήμερα οι εξελίξεις στο χώρο της νευροεπιστήμης επιβεβαιώνουν την σημαντικότητα αυτής της σχέσης και την εξελίσσουν καθώς αποδεικνύουν καθημερινά, ότι ο εγκέφαλος αναπτύσσεται και διαπλάθεται μέσα από την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Οι εμπειρίες και ιδιαίτερα ο συναισθηματικός δεσμός ανάμεσα στο βρέφος και στη μητέρα/φροντιστή επιδρά στη διαμόρφωση νευρωνικών δικτύων που σχετίζονται με νοητικές λειτουργίες, την ικανότητα της αυτορρύθμισης της συγκίνησης, την ανθεκτικότητα και την συγκροτημένη ενότητα του εαυτού.
Μελέτες δείχνουν ότι το στρες και οι τραυματικές εμπειρίες σε διάφορα στάδια της ανάπτυξης μπορεί να οδηγήσει σε μια υπερδιέγερση του μεταιχμιακού συστήματος, με αρνητικές επιπτώσεις σε νοητικές λειτουργίες όπως μάθηση και μνήμη, προδιάθεση για επιθετική συμπεριφορά και μετατραυματικό στρες. Ο εγκέφαλος ερμηνεύει το σωματικό πόνο ως απειλή και επιφέρει σύγχυση με αρνητικές επιπτώσεις στην διαμόρφωση νευρωνικών δομών. Η επαναλαμβανόμενη χρήση της βίας για να συμμορφωθεί το παιδί μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην αρχιτεκτονική του εγκεφάλου.
Συνήθως οι γονείς τα καταφέρνουν καλά στο να διαμορφώσουν μια ζεστή και τρυφερή σχέση στη βρεφική ηλικία. Όμως ο ρόλος μας δεν περιορίζεται στην ανάπτυξη του συναισθηματικού δεσμού, αλλά και στην διαπαιδαγώγηση του παιδιού, καθώς απαρτίζει βασικό μέρος του συναισθηματικού δεσμού που αναπτύσσουμε με το παιδί. Ένα από τα βασικά εργαλεία του υπεύθυνου γονέα είναι να αντιλαμβάνεται τα στάδια ανάπτυξης του παιδιού, να αναγνωρίζει τον εαυτό του, τα συναισθήματά του και τον τρόπο σκέψης του, να σκέφτεται τις αντιδράσεις του ώστε να διαχειρίζεται δημιουργικά τη σχέση που αναπτύσσει καθημερινά με το παιδί του.
Η διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας δεν εξαρτάται από τις συμβουλές ενός ειδικού αλλά από την ίδια μας την επεξεργασία των δικών μας βιωμάτων , την αναγνώριση των πεποιθήσεων μας, και την διαχείριση του συναισθηματικού μας κόσμου. Οι τεχνικές και οι στρατηγικές δεν απαρτίζουν εργαλεία τα όποια χρησιμοποιούμε όταν βρισκόμαστε σε δύσκολες καταστάσεις, αλλά μέρος της φιλοσοφίας του συγκεκριμένου μοντέλου. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η στάση μας, μια ευέλικτη στάση μας βοηθάει να μπορούμε να εφαρμόζουμε τις τεχνικές, καθώς δεν παγιωνόμαστε σε αρνητικές φορτισμένες καταστάσεις που συνήθως οδηγούν σε αντιδράσεις.
Ο στόχος μας είναι η συναισθηματική σχέση μέσα από την ενσυναίσθηση, την αισιοδοξία και την θετική μας στάση. Η οριοθέτηση των αρνητικών συμπεριφορών του παιδιού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το δικό μας αυτοέλεγχο και οριοθέτηση των συμπεριφορών μας μέσα στην οικογένεια και γενικότερα μέσα στην κοινωνία. Ίσως την επόμενη φορά που αντιμετωπίζεται θέματα με το παιδί σας σκεφτείτε πως θέλετε να αντιδράσετε και να διαχειριστείτε την κατάσταση! Ίσως οι απαντήσεις στις παρακάτω τρείς ερωτήσεις να σας βοηθήσουν να διαχειριστείτε την κατάσταση πιο εποικοδομητικά μακροπρόθεσμα!
Τρείς βασικές ερωτήσεις για την καλύτερη διαχείριση αρνητικών καταστάσεων με το παιδί.
- Γιατί το παιδί μου αντιδράει με αυτή τη συμπεριφορά ; Τι προσπαθεί να επικοινωνήσει με αυτό το τρόπο;
- Ποιό είναι το μάθημα που θέλω να διδάξω στο παιδί μου στην συγκεκριμένη κατάσταση; Αν ο αυτοέλεγχος είναι το μάθημα, μήπως πρέπει να διατηρήσω πρώτα εγώ την ψυχραιμία μου; Αν είναι η υπευθυνότητα τότε πως μπορώ να φερθώ εγώ υπεύθυνα σε αυτή τη κατάσταση;
- Πως μπορώ να του περάσω το μήνυμα εδώ; Σκεφτόμενοι την αναπτυξιακή τους φάση και ικανότητα επικοινωνίας πως μπορώ να διδάξω αυτό το μάθημα.
Οι απαντήσεις μας στις παραπάνω ερωτήσεις αποτελούν οδηγό στην αντιμετώπιση και διαχείριση καταστάσεων του υπεύθυνου γονέα, ιδιαίτερα σε δύσκολες καταστάσεις. Η διαπαιδαγώγηση δεν λειτουργεί στον αυτόματο πιλότο. Η συναισθηματική σύνδεση και η ενεργή διαπαιδαγώγηση είναι καθοριστικοί παράμετροι στην διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού, της ψυχοκοινωνικής του υγείας και των νοητικών λειτουργιών.
Μικρές συμβουλές για γονείς
- Υιοθέτησε ευέλικτη σκέψη! Σκέψου εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης με βάση το όφελος και το κόστος αυτών μακροπρόθεσμα?
- Διατήρησε ψύχραιμη στάση! Δίχως επικρίσεις ,ερμηνείες και γρήγορα συμπεράσματα δες μόνο τα γεγονότα. Ποιά είναι η Κατάσταση;
- Γίνε ερευνητής και όχι δικαστής! Προσπάθησε να ανακαλύψεις το γιατί και το σκοπό της συμπεριφοράς του. Βοήθησε το παιδί να αναγνωρίσει τα συναισθήματα του που κρύβονται πίσω από την άτακτη συμπεριφορά του και τη διαφορά ανάμεσα στα συναισθήματα και στις πράξεις μας. Ο θυμός είναι αποδεκτό συναίσθημα όχι όμως η επιθετικότητα.
- Παρέμεινε δεκτικός(ή) και ανοιχτός(ή) στην επικοινωνία σου με το παιδί ανεξάρτητα από την άτακτη του συμπεριφορά. Πλησίασε το παιδί, μείνε στο ίδιο ύψος με το παιδί, διατήρησε τη ψυχραιμία σου και έναν ήρεμο τόνο φωνής.
- Άκουσε, επικοινώνησε και επιβεβαίωσε ότι κατανοείς τους λόγους που οδήγησαν το παιδί σε αυτή τη συμπεριφορά. Απέφυγε να μειώσεις, να αγνοήσεις η να αρνηθείς τα συναισθήματα του παιδιού. Στόχος είναι να του διδάξω εποικοδομητικούς τρόπους αντιμετώπισης και διαχείρισης όχι να απομονώσω ή να μειώσω το παιδί.
- Μίλησε στη γλώσσα του με λίγα αλλά εύστοχα λόγια. Απέφυγε τα πολλά ΟΧΙ και ΜΗ.
- Αν η συμπεριφορά του βρίσκεται εκτός ελέγχου με ηρεμία και ψυχραιμία μετακίνησε το παιδί από το περιβάλλον .
- Δείξε συνέπεια αλλά μην γίνεσαι άκαμπτος(η) στους κανόνες. Κατανόηση δεν σημαίνει ανεκτικότητα αρνητικών συμπεριφορών αλλά ευκαιρία μάθησης.
- Μέσα από το διάλογο σχεδίασε μαζί με το παιδί τις συνέπειες ή εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων.
- Εστιάστε στα θετικά του σημεία, υπενθύμισε στο παιδί θετικούς χειρισμούς στο παρελθόν.
- Το χιούμορ σχεδόν πάντα κερδίζει την συνεργασία του παιδιού μακροπρόθεσμα.
- Αποφύγετε τις απειλές, τους συναισθηματικούς εκφοβισμούς, τις φωνές, τη λεκτική βία και κάθε μορφή σωματικής βίας. Η εμπιστοσύνη ανάμεσα στο παιδί και στο γονέα χτίζεται και κερδίζεται με τις πράξεις μας.
Ως γονείς φαντάζομαι ότι όλοι επιθυμούμε να αναπτύξουμε μια συναισθηματική σχέση με το παιδί μας βασισμένη στην αγάπη, ζεστασιά και τρυφερότητα, όμως αυτή η σχέση προϋποθέτει επίγνωση και νοηματοδότηση του δικού μας συναισθηματικού κόσμου, του δικού μας εαυτού ώστε να διασφαλίσουμε μια υγιή και ασφαλή σχέση με το παιδί μας που θα το συνοδεύει σε όλη του τη ζωή.