Γράφει η Λάγγα Νάντια, Ψυχολόγος και συνεργάτιδα του doctoranytime.gr
H ιστορία του μαργαριταριού σαν εξήγηση για τις πολύτιμες τραυματικές εμπειρίες μας
Τα όστρακα και τις πίνες τα βρίσκει κανείς κρυμμένα βαθιά στη θάλασσα και κολλημένα σε βραχώδη σημεία των οποίων την όψη κατέχουν. Σε μια απόπειρα να προστατευθούν από τους εξωτερικούς κινδύνους τα όστρακα φέρουν τα χρώματα και το παρουσιαστικό του βράχου όπου και παραμένουν, ερμητικά κλειστά. Όταν ένας κόκκος άμμου ή κάποιο άλλο ξένο σώμα προσπαθήσει να εισχωρήσει στο εσωτερικό τους, ο οργανισμός του οστρακοειδούς δυσκολεύεται να το αφομοιώσει και έτσι αρχίζει σταδιακά να κτίζει γύρω του αλλεπάλληλα στρώματα πέρλας, μέχρι να απομονώσει πλήρως το ξένο σώμα από τον υπόλοιπο οργανισμό. Αυτό το δημιούργημα είναι το σπάνιο και πολύτιμο μαργαριτάρι, που ούτε λίγο, ούτε πολύ, φτιάχτηκε από το αμυντικό σύστημα του όστρακου, για να το προστατέψει από το φόβο του τραυματισμού.
Κάπως έτσι λειτουργεί και ο ανθρώπινος οργανισμός όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα ενδεχόμενο σωματικό ή ψυχικό τραύμα: όταν κάτι διαπεράσει τα σωματικά μου όρια, με πληγώσει και με πονέσει (π.χ. όταν με τρυπήσει κάτι), το δέρμα θα ξεκινήσει την αναδημίουργια του, χτίζοντας πάνω από το ευάλωτο σημείο της πληγής προστατευτικές στιβάδες.
Τι είναι το ψυχικό τραύμα;
Οι ψυχολόγοι, αποκαλούμε τραυματικό οποιοδήποτε εξωτερικό γεγονός κάνει την εμφάνισή του αιφνιδιαστικά, μας βρεί απροετοίμαστους και απειλήσει την ψυχική και σωματική μας ακεραιότητα. Υπό αυτή την έννοια, ψυχικό τραύμα μπορεί να αποτελέσουν οι φυσικές καταστροφές (σεισμός, πυρκαγιά κ.α.), τα σοβαρά ατυχήματα (τροχαία ή άλλο) και οι τραυματισμοί, οι βίαιες επιθέσεις (απόπειρα βιασμού, ληστείας κ.α.), ή οι ξαφνικές απώλειες (αγαπημένου προσώπου μας, εργασίας κ.α.).
Το αν και κατά πόσο θα επηρεαστεί κάποιος από ένα δυνητικά τραυματικό γεγονός, εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους, όπως την ηλικία, τη συναισθηματική κατάσταση, την προσωπικότητα, την ύπαρξη υποστηρικτικού πλαισίου, αλλά και τη σοβαρότητα του γεγονότος. Σε γενικές γραμμές, όσο μικρότερος σε ηλικία, συνεπώς όσο πιο αδύναμος είναι κάποιος τη χρονική στιγμή που βιώνει μια τέτοια εμπειρία, τόσο πιο έντονη περιμένουμε να είναι η επίδρασή της στον ψυχισμό του. Για παράδειγμα, περιμένουμε ότι ένα παιδί που βιώνει μια μακρόχρονη κατάσταση παραμέλησης και αποστέρησης φροντίδας και αγάπης θα αναπτύξει σχετικά συμπτώματα τόσο στην παιδική ηλικία, όσο καις την ενήλική ζωή.
Περιγραφή και Συμπτώματα
Όπως λέγαμε νωρίτερα για το μηχανισμό δημιουργίας του μαργαριταριού, έτσι και ο ανθρώπινος ψυχισμός, κάθε φορά που κατακλύζεται από έντονες εικόνες και αρνητικά συναισθήματα όπως ο φόβος, o πόνος ή ντροπή, που δυσκολεύεται να διαχειριστεί και να αφομοιώσει, επιστρατεύει μια σειρά από άμυνες προκειμένου να διατηρήσει την ισορροπία του. Όπως το όστρακο εκλαμβάνει ως εχθρικό τον κόκκο της άμμου και τον απομονώνει χτίζοντας γύρω του στρώματα πέρλας, έτσι και οι άνθρωποι τείνουν να απομονώνουν τη δυσάρεστη εμπειρία τους χρησιμοποιώντας το μηχανισμό της απώθησης. Με αυτό τον τρόπο, η τραυματική ανάμνηση παραμένει θαμμένη και ξεχασμένη στο υποσυνείδητο. Ή, σε άλλη περίπτωση, σαν ένα σετ πολύ βαριές αποσκευές που δεν μπορώ να σηκώσω όλες μαζί και τις παίρνω μία-μία, ο εγκέφαλος κατακερματίζει τις ‘βαριές’ και ‘δύσπεπτες’ τρόπο τινά, εμπειρίες και τις αποθηκεύει σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου και του σώματος.
Πάραυτα, οι εμπειρίες του παρελθόντος και η προσωπική ιστορία του καθενός, βρίσκει πάντα τον τρόπο να κάνει την εμφάνισή της στο παρόν και στο μέλλον. Ό,τι έχει ‘θαφτεί’, χωρίς να έχει αφομοιωθεί λειτουργικά, χωρίς δηλαδή να έχει βρεθεί ο τρόπος, να αντιμετωπίσει, να επεξεργαστεί και να αποδεχτεί κάποιος την ιστορία του, εμφανίζεται με τη μορφή ενοχλητικών συμπτωμάτων ή και παθολογίας.
Οι άνθρωποι που έχουν έρθει αντιμέτωποι με εξαιρετικά στρεσογόνες εμπειρίες, συχνά:
- «Κατακλύζονται» από εικόνες, σκέψεις και συναισθήματα που σχετίζονται με την τραυματική εμπειρία
- Αποφεύγουν, καταστάσεις, μέρη και συνθήκες που σχετίζονται με το τραύμα
- Παρουσιάζουν δυσκολία συγκέντρωσης
- Έχουν δυσκολία στον ύπνο
- Βλέπουν συχνά εφιάλτες
- Έχουν εκρήξεις θυμού
- Παρουσιάζουν κρίσεις πανικού ή φοβίες
- Υποφέρουν από κατάθλιψη
- Σκέφτονται πως η ζωή τους είναι χωρίς νόημα
- Δυσκολεύονται να δημιουργήσουν ή να διατηρήσουν στενές σχέσεις
- Έχουν ψυχοσωματικές αντιδράσεις και συμπτώματα (πονοκεφάλους, ταχυκαρδίες)
Τα συμπτώματα σαν σύμμαχοι για την επούλωση του τραύματος-το δίπολο της αποφυγής-επανάληψης
Ουσιαστικά, όλα τα παραπάνω συμπτώματα, αποτελούν τις προσπάθειες του ψυχικού οργάνου να διατηρήσει την ισορροπία του, την ομοιόσταση του όπως συνηθίζουμε να λέμε στην ψυχοτραυματολογία, την επιστήμη που μελετά τη δημιουργία και τις συνέπειες των ψυχικών τραυματισμών. Και είναι ακριβώς πολύτιμα, όσο και ένα αληθινό μαργαριτάρι, όχι μόνο γιατί αποτελούν μέρος της προσωπικής ιστορίας του καθενός από εμάς, αλλά και γιατί κρούοντάς μας τον κώδωνα του κινδύνου, μας κινητοποιούν να αναλάβουμε δράση. Να κάνουμε κάτι για να ανακουφιστούμε από αυτά. Τα συμπτώματα μετριάζονται ή και εξαφανίζονται όταν πια οι αναμνήσεις έχουν επεξεργαστεί επαρκώς στα πλαίσια μίας ψυχοθεραπευτικής δουλειάς και έτσι, δεν έχουν λόγο να υπάρχουν.
Ιδιαίτερη σημασία χρειάζεται να δοθεί στο δίπολο των αποφυγών και των επαναλήψεων που παρατηρούνται ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν μεγαλώσει σε βεβαρημένα οικογενειακά συστήματα και έχουν επί σειρά ετών εκτεθεί σε εμπειρίες βίας, κακοποίησης και παραμέλησης.
Αυτές οι περιπτώσεις, μοιάζει, όσο περισσότερο προσπαθούν να ξεφύγουν από τα τραύματα που κουβαλούν, τόσο περισσότερο να βρίσκονται ξανά και ξανά σε συνθήκες που με κάποιο τρόπο αναγκάζονται να ξαναζήσουν κάτι από το παρελθόν τους. Έτσι, όσο οξύμωρο και αν φαίνεται, βλέπουμε κάποιον που έχει δεχτεί βία ως παιδί, να γίνεται ο ίδιος ένας εξαιρετικά βίαιος ενήλικας, ή να μπαίνει σε ερωτικές σχέσεις που είναι κακοποιητικές. Βλέπουμε εδώ, αυτή την τάση που έχουν τα ψυχικά τραύματα να επαναλαμβάνονται, μέχρι να επιλυθούν. Η σημασία αυτής της επανάληψης είναι η ασυνείδητη προσπάθεια του ψυχισμού να βρει ένα τρόπο να αντιμετωπίσει το τραύμα που φέρει ανεπίλυτο μέσα του.
Η απάντηση απέναντι σε αυτά τα συμπτώματα και στην παθολογίας που θα μπορούσε να αναπτυχθεί (διαταραχή μετατραυματικού άγχους, κατάθλιψη, χρήση ουσιών κλπ) , βρίσκεται στην ψυχοθεραπεία, που έχει τον τρόπο να αντιμετωπίσει τέτοιες δυσκολίες. Στην τραυματοθεραπεία, επιδιώκουμε πρωταρχικά τη δημιουργία μιας ασφαλούς θεραπευτικής σχέσης και συμμαχίας, που θα εξασφαλίσει ένα κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, αποδοχής και κατανόησης, που από μόνο του μπορεί να αποδειχτεί διορθωτικό και θεραπευτικό. Έπειτα, στοχεύουμε να φέρουμε τον άνθρωπο, τον πελάτη, σε επαφή με τις δυνάμεις, τα χαρίσματα και τις ικανότητές του, ώστε όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου και εκείνος είναι πλέον έτοιμος, να βρει τον κρυμμένο θησαυρό του. Η επεξεργασία των αρνητικών συναισθημάτων που κάποιος έχει βιώσει στο κοντινό ή μακρινό παρελθόν, επιτρέπει στον άνθρωπο να αναπτυχθεί χωρίς να εμποδίζεται από αισθήματα φόβου ή ανημποριάς, να ωριμάσει και να γίνει πιο ευτυχισμένος.
“‘Ίσως όλοι οι δράκοι της ζωής μας να ’ναι πριγκηπέσες, που δεν προσμένουν παρά την ώρα που θα μας δουν όμορφους και τολμηρούς. Ίσως κάθε τι τρομαχτικό να ’ναι, στο απώτατο βάθος του, έρημο κι αβοήθητο και να προσμένει από μας βοήθεια…” Rainer Maria Rilke (στη Βεντουράτου, Δ., 2016)