Ο θυμός στη σημερινή κοινωνία συνήθως θεωρείται ένα αρνητικό ανεπιθύμητο συναίσθημα με δυσάρεστη επίγευση που πρέπει να αποφεύγουμε στις σχέσεις μας. Πολλοί άνθρωποι για να καταστείλλουν το θυμό τους φτάνουν στο σημείο να τον απορρίπτουν, να τον καταπιέζουν και να τον απωθούν στο ασυνείδητο χρησιμοποιώντας διάφορους ψυχολογικούς μηχανισμούς άμυνας. Η σύγχυση του θυμού μας με το συναίσθημα της οργής και τις συναισθηματικές καταστάσεις που χρωματίζονται από κακία, μοχθηρότητα και καταστροφικότητα αλλά και ο φόβος να χάσουμε τον έλεγχο είναι λόγοι που μας οδηγούν να αρνούμαστε τον θυμό, να τον καταπιέζουμε και στη καλύτερη περίπτωση να αισθανόμαστε άβολα με τον θυμό μας.
Εν τούτοις, ο θυμός είναι ένα απολύτως υγιές συναίσθημα το οποίο χρειάζεται να έχει τη θέση του στην ζωή μας, ακριβώς όπως δίνουμε χώρο σε πιο αποδεκτά συναισθήματα π.χ. αγάπη, θλίψη, φόβο, χαρά, απογοήτευση. Στην πραγματικότητα ο θυμός και η αγάπη είναι “πρωτοξάδερφα” και στενά συνδεδεμένα συναισθήματα με πολλά κοινά σημεία και λειτουργίες. Ο διάσημος αμερικανός ψυχολόγος και συγγραφέας Dr Charles Kelley, μαθητής πρώτης γενιάς του ψυχίατρου-ψυχοθεραπευτή W. Reich, συνεχιστής του έργου του και ιδρυτής του RADIX, σχολή Σωματικής Ψυχοθεραπείας, θεωρεί ότι ο θυμός και η αγάπη είναι ένα από τα 4 ζεύγη αντίθετων συναισθημάτων που λειτουργούν συμπληρωματικά.
Κανένας άνθρωπος δεν περνάει την ζωή του χωρίς να συναντήσει μερικές έκτακτες καταστάσεις και όλους μας έχει κάποτε κυριέψει ο θυμός. Επειδή σε μερικές περιπτώσεις το ξέσπασμα του θυμού συνοδεύεται από καταστροφικές (έως και αυτοκαταστροφικές) πράξεις, υπάρχει η αντίληψη ότι το ίδιο το συναίσθημα είναι καταστρρεπτικό. Στην πραγματικότητα όμως δεν υπάρχουν «καλά» ή «κακά» συναισθήματα. Αυτό που προσδίδει την ιδιότητα του θετικού ή του αρνητικού είναι ο τρόπος με τον οποίο διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα. Δεν είναι ο θυμός που καταστρέφει, αλλά η πράξη που προέρχεται από αυτόν. Είναι ένα ισχυρό συναισθηματικό κύμα που ωθεί την συνείδηση να εξωτερικευτεί και συχνά εκφράζεται με περίπλοκες σωματικές αντιδράσεις.
Ποίες είναι οι επιπτώσεις του θυμού στην υγεία
Ο άνθρωπος όταν είναι θυμωμένος βρίσκεται σε μία κατάσταση αυξημένης διέγερσης. Όταν αυτή παρατείνεται και έχει γίνει τρόπος ζωής το σώμα καταπονείται σημαντικά. Συγκεκριμένα, ο θυμός πυροδοτεί την έκκριση της αδρεναλίνης και το σώμα βρίσκεται σε επαγρύπνιση, ώστε να αμυνθεί. Η χοληστερόλη και οι κατεχολαμίνες απελευθερώνονται στο αίμα, με αποτέλεσμα να συγκεντρώνεται λίπος στην καρδιά και τις καρωτίδες.
Η καρδιά χτυπά γρηγορότερα και αυξάνεται η αρτηριακή πίεση. Η αναπνοή επιταχύνεται, αυξάνεται η κορτιζόλη αποδυναμώνοντας το ανοσοποιητικό σύστημα και η παραγωγή τεστοστερόνης στους άνδρες. Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα εκτρέπει την ροή του αίματος από το συκώτι και το στομάχι προς την καρδιά, το κεντρικό νευρικό σύστημα και τους μύες.
Ο χρόνιος ή ο συχνός θυμός μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία. Οι άνθρωποι που είναι συχνά θυμωμένοι είναι παράλληλα και πιο επιρρεπείς στο να εμφανίσουν έμφραγμα, πρώιμες καρδιακές νόσους και αυξάνεται ο κίνδυνος εγκεφαλικού. Όταν ο θυμός καταστέλλεται υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες να εκδηλωθούν ασθένειες που σχετίζονται με το ανοσοποιητικό σύστημα, όπως είναι η ρευματοειδής αρθρίτιδα, μολύνσεις, καθώς και ορισμένες μορφές καρκίνου.
Ο καταπιεσμενος θυμός
Όταν κάποιος καταπιέζει με περίτεχνο τρόπο τον θυμό του, δυσκολεύεται να νιώσει εξίσου την αγάπη, την ευχαρίστηση, καθώς και άλλα συναισθήματα ταυτόχρονα. Δεν είναι εύκολο πια να αντλήσει ικανοποίηση από την ανθρώπινη επαφή, δεν μπορεί να απολαύσει την ανατολή του ηλίου, ούτε βρίσκει τόσο ενδιαφέρουσες τις δραστηριότητές του. Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να καταπιέσει κάποιος τον θυμό του και το τίμημα που πληρώνει είναι η αναπόφευκτη καταπίεση συναισθημάτων που επιθυμεί να βιώσει. Ο άνθρωπος αυτός έχει διοχετεύσει μεγάλα ποσά της ενέργειας του ώστε να καταστείλει τον θυμό, με αποτέλεσμα να νιώθει κουρασμένος. Και όσο περνούν τα χρόνια η κούραση συσσωρεύεται όλο και περισσότερο.Ορισμένες φορές οι άνθρωποι συγκρατούν με πολύ επιμονή τον θυμό τους και δημιουργούν ένα βυτίο, όπου εκεί μπορούν να τον αποθηκεύουν. Το βυτίο όμως κάθε τόσο γεμίζει και προκειμένου να αδειάσει ξεσπάει με εκρήξεις για μικροπράγματα. Το φίλτρο του θυμού κάνει μία συμπεριφορά να φαίνεται παράλογη. Για αυτόν το λόγο, καλό είναι ο θυμός ναεπεξεργάζεται και να αποβάλλεται σε συνεχή βάση. Διαφορετικά αυξάνουν τα αποθέματά του και δεν υπάρχει άλλο μέρος να διοχετευθεί, παρά μόνο να αποθηκευτεί σε ένα μεγάλο «καζάνι» που βράζει.
Οι θυμωμένοι άνθρωποι
Οι θυμωμένοι άνθρωποι έχουν την τάση να ζητούν πράγματα. Δικαιοσύνη, αποδοχή συμφωνία, θέληση για να κάνουν τα πράγματα με τον δικό τους τρόπο. Όλοι επιθυμούν τα παραπάνω και όλοι τραυματίζονται και απογοητεύονται γιατί δεν τα επιτυγχάνουν αλλά οι θυμωμένοι άνθρωποι τα απαιτούν και όταν οι απαιτήσεις τους δεν ικανοποιούνται, τότε η απογοήτευσή τους γίνεται θυμός. Μερικές φορές, ο θυμός και η απογοήτευση προκαλούνται από πολύ αληθινά και αναπόφευκτα προβλήματα στην ζωή μας. Ο θυμός δεν έχει πάντα διαφορετική κατεύθυνση και συχνά είναι υγιής, φυσιολογική απάντηση σε αυτές τις δυσκολίες.
Η καλύτερη συμπεριφορά λοιπόν δεν είναι να εστιάσουμε και να βρούμε τη λύση αλλά να εξετάσουμε πως διαχειριζόμαστε και αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα. Κάνοντας ένα πλάνο και ελέγχοντας τη διαδικασία από την αρχή ως το τέλος. Προσπαθήστε να το επιλύσετε βάζοντας τα δυνατά σας αλλά μην είστε αυστηροί με τον εαυτό σας όταν η απάντηση δεν έρχεται αμέσως. Αν επιχειρήσετε να το προσεγγίσετε με τις καλύτερες προθέσεις και προσπάθειες και κάνετε μία σοβαρή απόπειρα να το αντιμετωπίσετε κατάματα, τότε θα είναι δυσκολότερο να χάσετε την εμπιστοσύνη σας και να πέσετε στην παγίδα του «όλα ή τίποτα» ακόμα και αν το πρόβλημα δεν λύνεται αμέσως.
Οι θυμωμένοι άνθρωποι έχουν την τάση να βγάζουν βιαστικά συμπεράσματα, να ενεργούν πάνω σε αυτά και κάποια από αυτά να είναι ανακριβή. Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνετε αν βρεθείτε σε δύσκολή θέση είναι να ηρεμήσετε και να σκεφτείτε πιο διεξοδικά τις απαντήσεις σας. Μην πείτε το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό σας, αλλά κατεβάστε ταχύτητα και σκεφτείτε προσεκτικά τι θέλετε να πείτε. Την ίδια στιγμή ακούστε προσεκτικά τι έχει να πει το άλλο πρόσωπο και πάρτε το χρόνο σας πριν απαντήσετε.
Ακούστε προσεκτικά τι κρύβεται κάτω από τον θυμό. Για παράδειγμα, επιθυμείτε συγκεκριμένο χώρο και ελευθερία και ο σύντροφός σας θέλει περισσότερη προσοχή και επαφή. Αν αρχίσει να παραπονιέται για τη δική σας συμπεριφορά μην προσπαθήσετε να τον παρομοιάσετε με δεσμοφύλακα ή καταπιεστικό γύρω από τον λαιμό σας.
Είναι φυσιολογικό να θέλετε να αμυνθείτε όταν δέχεστε κριτική αλλά μην επιτίθεστε πίσω. Αντιθέτως ακούστε τι κρύβετε πίσω από τις λέξεις: είναι το μήνυμα που κρύβεται από πίσω ότι το άτομο αυτό νιώθει απόρριψη. Ίσως χρειαστεί να ρωτήσετε υπομονετικά από την πλευρά σας, ώσπου να αντιληφθείτε τι συμβαίνει. Κρατώντας την ψυχραιμία σας, μπορείτε να διατηρήσετε την κατάσταση από τον να γίνει καταστρεπτική.
Πως μπορώ να αντιμετωπίσω τον θυμό μου
Φυσική δραστηριότητα
Για τους αθλητές ή τους ανθρώπους που ασχολούνται με κάποια σωματική δραστηριότητα, το αθλητικό παιχνίδι, οι πολεμικές τέχνες ή οι ασκήσεις διασκέδασης μπορούν να είναι αποτελεσματικές διέξοδοι για την εκτόνωση του θυμού. Η κινητική δραστηριότητα μπορεί να προσφέρει μία σημαντική ανακούφιση και αποτελεί έναν ενεργητικό τρόπο διαχείρισης του θυμού. Όμως, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι θα πρέπει να αποφεύγεται οποιαδήποτε υπερβολή άσκησης που καταλήγει σε σωματική εξάντληση. Η κούραση πιθανότατα να διατηρήσει παρά να κατευνάσει τον θυμό.
Άσκηση διαχείρισης θυμού
Η θεραπεία που προτείνεται βασίζεται στην μέθοδο ενός ψυχολόγου ονόματι Daldrup. Η συγκεκριμένη τεχνική μορφοποιήθηκε με βάση πειραματικές θεραπείες, όπως η θεραπεία Gestalt, το ψυχόδραμα και από τεχνικές «παιξίματος ρόλων» που επινοήθηκαν από την συστημική θεραπεύτρια Virginia Satir. Η συγκεκριμένη θεραπεία θυμού βασίζεται σε πέντε βασικά βήματα, που αναλύονται διεξοδικά παρακάτω.
Βήμα 1ο: Εστίαση. Αν η πρόθεσή μου είναι να αντιμετωπίσω τον θυμό μου, τότε είναι απαραίτητο να εστιάσω σε ένα πρόσωπο συγκεκριμένο με το οποίο έρχομαι σε επαφή μαζί του. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να είμαι ξεκάθαρος σε ποιον θα απευθύνω τον θυμό μου. Ιδέες του τύπου «μισώ τον κόσμο», «για όλα φταίει η άτιμη κοινωνία ή οι πολιτικοί»μπορεί σε κάποιο βαθμό να ισχύουν, αλλά αποτελούν γενικεύσεις και δεν με βοηθούν να απεμπλακώ από τον θυμό μου. Μπορεί να εντοπίσω παραπάνω από ένα άτομα που θέλω να διαχετεύσω τον θυμό μου. Για να ξεκινήσω όμως τη δουλειά είναι απαραίτητο να επιλέξω έναν. Για παράδειγμα, μπορώ να πω «είμαι θυμωμένος με την μητέρα μου». Η δυνατότητα να εστιάσω ενδεχομένως να λειτουργήσει από μόνη της ανακουφιστικά, καθώς ο θυμός έχει συγκεκριμένη πηγή, δεν είναι τόσο διάχυτος.
Βήμα 2ο: Δέσμευση. Αν θέλω να αλλάξει η κατάσταση, χρειάζεται νε είμαι αποφασιμένος ότι θα το κάνω. Πρέπει να υπάρχει ένα σταθερό «θέλω» προκειμένου να προσωρήσω στην ολοκλήρωση του θυμού μου. Αυτό σημαίνει ότι επιλέγω συνειδητά ότι δεν θέλω να συνεχίσω ούτε ένα λεπτό να ζω μέσα σε αυτήν την κατάσταση.
Βήμα 3ο: Δράση. Σε αυτό το στάδιο φεύγω από την σφαίρα της ανάλυσης και προχωρώ ενεργητικά ώστε να απεμπλακώ από τον θυμό μου, με πράξεις. Σε αυτό το βήμα δράσης επιλέγω να ολοκληρώσω τον θυμό μου με έναν συμβολικό τρόπο. Υπάρχει μία συγκεκριμένη συμβολική άσκηση που ονομάζεται «άδεια καρέκλα». Πρακτικά για να την εφαρμόσω, τοποθετώ νοερά έναν άνθρωπο που αποτελεί την εστία του θυμού μου σε μία καρέκλα που βρίσκεται απέναντί μου. Με άλλα λόγια, φαντάζομαι ότι ο άνθρωπος αυτός παρευρίσκεται σε αυτήν την συνάντηση κι εγώ αρχίζω την αντιπαράθεση μαζί του. Καθώς φαντάζομαι ότι τον κοιτάω κατά πρόσωπο του λέω: «σε κάλεσα εδώ, γιατί θέλω να εκφράσω τα συναισθήματά μου προς εσένα». Στη συνέχεια εκφράζω τα συναισθήματά μου προς το πρόσωπο αυτό και χρησιμοποιώντας πάντα πρώτο πρόσωπο, δηλαδή το εγώ. Μπορώ να φωνάξω, να το κατηγορήσω, να κάνω χειρονομίες, να μιλάω με σκληρή γλώσσα, ακόμα και να χτυπάω την καρέκλα με δύναμη. Όλα αυτά τα κάνω μέχρι να νιώσω μία κάποια ανακούφιση. Αφού τελειώσω την «συνομιλία», χαιρετάω αυτό το πρόσωπο και του λέω: «σε ευχαριστώ που ήσουν με μένα σήμερα. Μπορεί να σε ξανακαλέσω, γεια σου». Η συμβολική αυτή πράξη βοηθά στο να αντιδρώ και να συμπεριφέρομαι σαν να κάνω στην πραγματικότητα τις ίδιες ενέργειες με παρόντα τον άνθρωπο που είναι και η πηγή του θυμού μου. Το πλεονέκτημα αυτής της άσκησης είανι ότι μπορώ να την εφαρμόσω ενώ ο άνθρωπος αυτός δεν είναι παρών. Μπορεί και να λείπει από την ζωή, αλλά εγώ έχω ανοιχτούς λογαριασμούς μαζί του που οφείλω στον ίδιο μου τον εαυτό να τους κλείσω. Μία άλλη συμβολική πράξη που προτείνεται είναι να γράψω ένα γράμμα στον άνθρωπο, αναφέροντας τα συναιθήματά μου απέναντί του και πάντα σε πρώτο πρόσωπο. Το γράψιμο σταματά και πάλι όταν εμφανίζεται η αίσθηση της ανακούφισης. Μπορώ μετά αν θέλω να κάψω αυτό το γράμμα και ο θυμός μου να γίνει στάχτη μαζί με αυτό.
Βήμα 4ο: Κλείσιμο. Το κλείσιμο επέρχεται όταν υπάρχει μία αίσθηση συμπλήρωσης και απελευθέρωσης από τον θυμό. Μπορεί να χρειαστεί να επαναλάβω το προηγούμενο βήμα ορισμένες φορές και να δώσω στον εαυτό μου τον απαραίτητο χρόνο που χρειάζεται προκειμένου να «χωνέψει» αυτό το συναιθηματικό ξεδίπλωμα. Είναι σημαντικό να αφήνω χώρο στον εαυτό μου να επεξεργαστεί τα καινούργια στοιχεία που εισέρχονται στο σύστημά μου. Μπορεί να χρειστούν μήνες, ακόμα και χρόνια μέχρι να γίνει το κλείσιμο. Όταν όμως γίνει, μπορώ και αναγνωρίζω την αίσθηση της ολοκλήρωσης και ότι μπορώ να βάλω ένα τέλος σε αυτό το κεφάλαιο. Πλέον όλα έχουν μπει όλα τα κομμάτια του παζλ στην θέση τους και νιώθω υπέροχα.
Βήμα 5ο: Αυτοέλεγχος και ολοκλήρωση. Ο σκοπός αυτού του βήματος είναι να μεταφέρω αυτά που κατάφερα μόνος μου στην πραγματική ζωή. Κάνω μία συμφωνία με τον εαυτό μου ότι ακολουθώ την καινούργια προοπτική που έχω ανοίξει στην ζωή μου. Αυτό συνεπάγεται ότι δεσμεύομαι να μην συγκρατώ τον θυμό μου και ότι μπορώ να τον εκφράζω στους ανθρώπους που μου είναι σημαντικοί. Έχω μάθει πλέον να διαχειρίζομαι το συναίσθημα μου και όχι να το αρνούμαι κάνοντας σαν να μην υπάρχει. Η θεραπεία που έχω κάνει στον εαυτό μου γίνεται αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς μου.
Ο καταπιεσμένος θυμός λειτουργεί σαν ένα φίλτρο που παρεμβάλλεται μεταξύ του εαυτού μας και του έξω κόσμου. Ο,τιδήποτε εισέρχεται ή εξέρχεται από τον συναισθηματικό μας κόσμο περνά από αυτό το φίλτρο. Η διέλευση των συναισθημάτων δεν είναι άμεση και καθαρή, αλλά γίνεται με παράσιτα. Ο παραμορφωτικός φακός του θυμού μπορεί να δώσει στον έξω κόσμο έναν τόνο εχθρικότητας και ψυχρότητας. Υπάρχει μία συστολή να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να εκφραστεί αυθεντικά, γιατί υπάρχει ο φόβος ότι θα εκτεθούμε και ότι οι άλλοι θα μας εκμεταλλευτούν. Ανταποκρινόμαστε στις καταστάσεις και τους ανθρώπους με επιφύλαξη και αμυντική στάση. Δημιουργείται ένα τείχος αδιαφορίας και παθητικότητας.
Όταν έχουμε επιτύχει την ολοκλήρωση του θυμού μας μπορούμε να βιώνουμε όλο το φάσμα των συναισθημάτων μας, ακόμα και αυτών που είναι θετικά. Το σύστημά μας έχει καθαρίσει από ο,τιδήποτε έχει καταπιεστεί στο παρελθόν.
Όταν φέρνουμε στην επιφάνεια τις σκοτεινές πλευρές που έχουμε αποκυρήξει, μαθαίνουμε να τις διαχειριζόμαστε και δεν είμαστε έρμαια αυτών. Τα κομμάτια του παζλ συγκεντρώνονται και παύουμε να είμαστε κατακερματισμένοι. Πλέον μπορούμε να είμαστε ολοκληρωμένοι άνθρωποι, καθώς έχουμε καταφέρει να κάνουμε ακόμα και τις σκιές κομμάτι του εαυτού μας. Η απάθεια, η βαρεμάρα, η αδράνεια και ο λήθαργος έχουν αντικατασταθεί από την ενεργητικότητα.
Η αίσθηση της ολότητας ενισχύει την αυτοεκτίμηση. Όταν μπορούμε να βιώσουμε τα συναισθήματα σε όλες τους τις κλίμακες, υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία επιλογής. Οι σχέσεις με τους γύρω βελτιώνονται, γιατί έχουμε πάψει να λέμε ψέματα στον εαυτό μας. Αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις με ευθύτητα, χωρίς υπεκφυγές. Το δηλητήριο και οι τοξίνες του θυμού έχουν μείνει πίσω. Η ύπαρξή μας είναι υγιής.
Πότε χρειάζεται να δω έναν ψυχολόγο;
Αν νιώθετε ότι ο θυμός σας είναι εκτός ελέγχου, αν έχει άσχημο αντίκτυπο στις σχέσεις σας και σε σημαντικά τμήματα της ζωής σας, σκεφτείτε το ενδεχόμενο να απευθυνθείτε σε έναν ψυχολόγο για να μάθετε πως να το διαχειριστείτε καλύτερα. Ο ψυχολόγος μπορεί να σας βοηθήσει να αναπτύξετε μηχανισμούς για την καλύτερη αντιμετώπισή του σε πρώτη φάση και στη συνέχεια να σας βοηθήσει να ανακαλύψετε την αιτία ώστε να μην επαναληφθεί.
Μιλήστε στον ψυχολόγο αναφορικά με την έκταση του φαινομένου που έχετε παρατηρήσει ώστε να αναδειχθεί σε όλες τις πτυχές του και φέρτε παραδείγματα ώστε να γίνει κατανοητό το εύρος του. Έχει αποδειχθεί ότι η ψυχοθεραπεία σε περιπτώσεις θυμού, έχει βοηθήσει τα μέγιστα ώστε να βρεθούν τα αίτια και να κατευναστεί το συναίσθημα αυτό σε χαμηλά επίπεδα.