Έρπης
Αυτά που θες να μάθεις για όλα τα είδη έρπητα και φοβάσαι να ρωτήσεις
Συντάχθηκε από Δερματολόγο - Αφροδισιολόγο Facemed Ιατρική Κλινική και την Δερματολόγο - Αφροδισιολόγο Βογιατζή Μαρία στις 06 Ιουλίου 2018
Ελέγχθηκε από την Ιωάννα Βλάσση και την επιστημονική ομάδα doctoranytime
Τι είναι ο έρπης και πώς εκδηλώνεται
Οι ερπητοϊοί είναι ομάδα ιών που οφείλονται σε λοίμωξη από τα κοινά στελέχη HSV-1 (herpes simplex virus 1), HSV-2 (herpes simplex virus 2) και τον ιό της ανεμοβλογιάς VZV (Varicella-Zoster Virus). Ο κάθε ιός προκαλεί διαφορετικά συμπτώματα σε διάφορα σημεία του σώματος. Ένα ποσοστό 80% των ατόμων που έχουν έρθει σε επαφή με τον ιό δεν εκδηλώνουν συμπτώματα από την πρωτολοίμωξη. Μόνο το 20% των ατόμων που κολλάνε έρπητα εμφανίζουν εξαρχής συμπτώματα. Η πλειοψηφία των ατόμων (ένα ποσοστό περίπου 85-90%) μέχρι τη νεαρή ενήλικη ζωή τους έχουν ήδη έρθει σε επαφή με τον ιό του έρπητα.
ΕΡΠΗΣ ΖΩΣΤΗΡΑΣ
Βίντεο
Μορφές έρπητα
Ο ιός HSV-1 γνωστός και ως επιχείλιος έρπης μπορεί να προκαλέσει φουσκάλες στην περιστοματική περιοχή, στα μάτια και στη μύτη. Σπανιότερα, μπορεί μέσω της σεξουαλικής επαφής να μεταφερθεί και στα γεννητικά όργανα.
Ο ιός HSV-2 είναι γνωστός και ως έρπης των γεννητικών οργάνων, καθώς ευθύνεται για τις δερματικές εκδηλώσεις στα γεννητικά όργανα. Σπανιότερα μπορεί και αυτός ο ιός με ενοφθαλμισμό να μεταφερθεί κατά τη σεξουαλική επαφή και στο στόμα.
Ο ιός VZV είναι γνωστός ως ο ιός της ανεμοβλογιάς. Αν υποτροπιάσει μπορεί να προκαλέσει τον έρπητα ζωστήρα. Ο έρπης ζωστήρας μπορεί να εκδηλωθεί είτε στο θώρακα (οσφύ) είτε στο μάτι είτε στο αφτί είτε στη μύτη. Η υποτροπή σε ένα άτομο γίνεται συνήθως μόνο μία φορά στη ζωή του, ωστόσο σε σοβαρά ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς μπορεί να είναι και περισσότερες.
Τα συμπτώματα του έρπητα υποχωρούν μέσα σε 2-4 βδομάδες χωρίς να αφήνουν σημάδια συνήθως. Η μετάδοσή του επιτυγχάνεται μέσω της επαφής με τις δερματικές βλάβες ή με ενοφθαλμισμό από την πάσχουσα περιοχή σε άλλες περιοχές του σώματος. Ο ιός του απλού έρπητα τύπου 1 μπορεί να μεταδοθεί ακόμη και αν δεν υπάρχουν εμφανείς βλάβες στο στόμα.
Ο έρπης των γεννητικών οργάνων αποτελεί ένα από τα πιο συχνά σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Μπορεί να μεταδοθεί ακόμη και αν δεν υπάρχουν ανοιχτές πληγές, αν το άτομο είναι φορέας του ιού. Η χρήση προφυλακτικού μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο μόλυνσης.
Δεν υπάρχει οριστική θεραπεία για κανένα είδος έρπητα. Τα φάρμακα στοχεύουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς και στη μείωση της συχνότητας υποτροπών.
Αίτια και συμπτώματα του έρπητα
Τα συμπτώματα του έρπητα εξαρτώνται από τον ιό ο οποίος ευθύνεται. Ο επιχείλιος έρπης οφείλεται στον ιό HSV-1, ο έρπης γεννητικών οργάνων στον ιό HSV-2 και ο έρπης ζωστήρας που εμφανίζεται στη μέση/πλάτη, στο αφτί, στο μάτι ή στη μύτη οφείλεται στον ιό VZV που προκαλεί την ανεμοβλογιά. Οι τύποι του έρπητα ζωστήρα οφείλονται σε λοίμωξη από τον ιό που προκαλεί την ανεμοβλογιά (VZV). Μετά την ανάρρωση από την ανεμοβλογιά, ο ιός παραμένει αδρανής στο σώμα. Μετά από μήνες ή από χρόνια μπορεί να ενεργοποιηθεί εκ νέου. Δεν έχει βρεθεί το ακριβές αίτιο πρόκλησης. Από τη λοίμωξη αυτή κινδυνεύουν περισσότερο άτομα ανοσοκατεσταλμένα (ασθενείς με HIV, καρκίνο, μεταμοσχευμένοι, με αδύναμο ανοσοποιητικό λόγω κάποιας ασθένειας ή κούρασης).
Ο έρπης που εκδηλώνεται στη μύτη, στο αφτί ή στο μάτι μπορεί να οφείλεται και στον ιό HSV- 1. Τα συμπτώματα αυτού του είδους έρπητα μπορούν να πυροδοτηθούν από ορμονικές αλλαγές, πυρετό, έκθεση στον ήλιο ή στρες.
Οι ερπητοϊοί HSV-1, HSV-2 κάνουν περίπου 1-2 υποτροπές το χρόνο. Όταν οι υποτροπές είναι περισσότερες από 6, ο ασθενής θα χρειαστεί να λάβει κατασταλτική αγωγή.
Αν ένας ασθενής έχει τον ένα τύπο έρπητα δεν σημαίνει ότι έχει ανοσία και δεν θα κολλήσει άλλο στέλεχος του ιού.
Ο επιχείλιος έρπης εκδηλώνεται με:
- Αίσθημα καύσου
- Φαγούρα
- Ερπητική στοματίτιδα
- Οίδημα
- Φουσκάλες
- Ερυθρότητα
- Ναυτία
- Πονοκέφαλο
- Πυρετό
- Πονόλαιμο
Δες φωτογραφίες από επιχείλιο έρπη
Ο έρπης ζωστήρας εκδηλώνεται με:
- Πόνο
- Φαγούρα
- Κακουχία
- Πυρετό
- Πονοκέφαλο
- Αιμωδία
- Αίσθημα καύσου
- Ενόχληση όταν ακουμπά το ρούχο στο δέρμα
- Υπεραλγησία (νιώθεις περισσότερο πόνο στο ίδιο ερέθισμα σε σχέση με πριν)
- Αλλοδυνία (νιώθεις πόνο σε ερεθίσματα που πριν δεν ένιωθες)
Δες φωτογραφίες από έρπη ζωστήρα
Ο έρπης αφτιού εκδηλώνεται με:
- Φυσαλιδώδες εξάνθημα
- Πόνο στο αφτί
- Πονοκέφαλο
- Κακουχία
- Πυρετό
- Εμβοές
- Ίλιγγο
- Κώφωση (αν προσβληθεί το προσωπικό νεύρο)
Ο έρπης γεννητικών οργάνων εκδηλώνεται με:
- Φουσκάλες με κίτρινο υγρό
- Φαγούρα
- Πυρετό
- Πόνο στον κόλπο/πέος
- Κολπικές εκκρίσεις
- Επώδυνη ούρηση
Δες φωτογραφίες από έρπη γεννητικών οργάνων
Επιχείλιος έρπης
Ο επιχείλιος έρπης οφείλεται κυρίως στον ιό HSV-1. Μέχρι και στο 80% των ατόμων που θα κολλήσουν τον ιό θα έχουν ασυμπτωματική πρωτολοίμωξη, οι υπόλοιποι ασθενείς θα εμφανίσουν θορυβώδη κλινική εικόνα. Εκδηλώνεται με τις χαρακτηριστικές φυσαλίδες στην περιστοματική περιοχή. Οι φυσαλίδες αυτές είναι μικρές, εύθραυστες και συχνά είναι συγκεντρωμένες πολλές μαζί σε ένα σημείο. Η συμπτωματολογία της πρωτολοίμωξης διαρκεί περίπου 2 βδομάδες, ενώ η διάρκεια των υποτροπών είναι βραχύτερη.
Τα συμπτώματα του επιχείλιου έρπητα είναι άλγος, καύσος, αίσθημα νυγμών, τα οποία εμφανίζονται πριν την έκθυση των φυσαλίδων, ενώ στην περίπτωση που έχουμε συμπτωματολογία πρωτολοίμωξης (ερπητική ουλοστοματίτιδα, φαρυγγοαμυγδαλίτιδα) μπορεί να υπάρχει κακουχία, υψηλός πυρετός, ανορεξία, ερύθημα και οίδημα ουλών, δυσκολία στην κατάποση.
ΕΠΙΧΕΙΛΙΟΣ ΕΡΠΗΣ
Δες φωτογραφίες από επιχείλιο έρπη
Αίτια επιχείλιου έρπητα
Ο επιχείλιος έρπης οφείλεται κυρίως στον ερπητοϊό HSV-1. Οι περισσότεροι άνθρωποι περνούν την πρωτολοίμωξη κατά την παιδική ηλικία χωρίς όμως να το αντιλαμβάνονται, διότι είτε είναι ασυμπτωματικοί είτε τα συμπτώματα είναι παρόμοια με αυτά του κοινού κρυολογήματος.
Η δερματική βλάβη που εμφανίζεται γύρω από το στόμα μπορεί να οφείλεται και σε μόλυνση από τον ιό HSV-2, που είναι γνωστός ως έρπης γεννητικών οργάνων. Όταν τα πρώτα συμπτώματα υποχωρήσουν, ο ιός παραμένει σε λανθάνουσα μορφή στον οργανισμό και όταν το ανοσοποιητικό σύστημα είναι αδύναμο επανεμφανίζεται. Η συχνότητα της υποτροπής του ιού επηρεάζεται από το άγχος του ατόμου, ένα πιθανό κρυολόγημα που μειώνει την άμυνα του οργανισμού, την υπεριώδη ακτινοβολία, την έμμηνο ρύση και κάποιες οδοντιατρικές εργασίες.
Διάγνωση του επιχείλιου έρπητα
Η διάγνωση της νόσου γίνεται με κλινική εξέταση από τον αρμόδιο γιατρό που είναι ο δερματολόγος. Για την ανίχνευση του τύπου του ιού που έχει προκαλέσει τα συμπτώματα απαιτείται ειδικός αιματολογικός έλεγχος που περιλαμβάνει μοριακό και ανοσολογικό έλεγχο (αντισώματα έρπητος και μοριακός έλεγχος ερπητοϊού). Επίσης, μπορεί να γίνει άμεση ανίχνευση ειδικών αντιγόνων με φθορίζοντα αντισώματα (άμεσος ανοσοφθορισμός), απομόνωση ιού σε καλλιέργειες, αλλά και εφαρμογή μοριακών τεχνικών σε ιστό, επίχρισμα, εκκρίσεις (PCR).
Μετάδοση του επιχείλιου έρπητα
Ο επιχείλιος έρπης μεταδίδεται κυρίως με την άμεση δερματική επαφή, καθώς και με τη σεξουαλική επαφή. Ο ιός HSV-1 μπορεί να προκαλέσει και έρπητα γεννητικών οργάνων αν μεταφερθεί με ενοφθαλμισμό στην περιοχή αυτή. Ο έρπης είναι μεταδοτικός ακόμη και αν δεν υπάρχουν ανοιχτές βλάβες στο δέρμα για μερικές μέρες.
Για να μειώσεις την πιθανότητα μετάδοσης θα πρέπει να μην χρησιμοποιείς κοινές πετσέτες και καλλυντικά με άτομα που πάσχουν για όσο διάστημα έχεις βλάβες. Επίσης, πρέπει να αποφεύγεται η χρήση κοινών ποτηριών, πιρουνιών κ.ά. Θα πρέπει να πλένεις τακτικά τα χέρια σου και αν είσαι ο ίδιος ασθενής να μην αγγίζεις την περιοχή της βλάβης.
Επιπλοκές
Οι επιπλοκές που έχουν αναφερθεί σχετίζονται κυρίως με άτομα που δεν λαμβάνουν αγωγή για την αντιμετώπιση της λοίμωξης. Επηρεάζουν κυρίως τα βρέφη, τις μικρές ηλικίες και τους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς.
- Έρπης ανοσοκατεσταλμένων: Παρουσιάζεται με βαρύτερη κλινική εικόνα και μπορεί να προσβάλει ακόμη και τα εσωτερικά όργανα. Εκδηλώνεται με έλκη και πυρετό.
- Γενικευμένη ερπητική λοίμωξη: Παρουσιάζεται με πυρετό, δερματοβλεννογόνια έλκη, προσβολή εσωτερικών οργάνων.
- Ερπητικό έκζεμα: Παρουσιάζεται σε ατοπικά άτομα, συνήθως πρόκειται για πρωτολοίμωξη από ερπητοϊό και σπάνια υποτροπιάζει, εντοπίζεται στο πρόσωπο αλλά και αλλού, όπου υπάρχουν βλάβες ατοπικής δερματίτιδας ενέργειας, ή αποδραμούσες ή ακόμα σε υγιές δέρμα.
- Πολύμορφο ερύθημα: Ορισμένες περιπτώσεις του σχετίζονται με υποκλινικές περιπτώσεις απλού έρπητα, εκδηλώνεται με δερματικές βλάβες και πρόδρομα συστηματικά συμπτώματα, καθώς και συμπτωματολογία λοίμωξης ανώτερου αναπνευστικού.
Έρπης ζωστήρας
Ο έρπης ζωστήρας είναι δερματική εκδήλωση του ιού της ανεμοβλογιάς. Μπορεί να εμφανιστεί σε όλες τις ηλικίες. Τείνει να εκδηλώνεται συχνότερα σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα.
Μετά την ανάρρωση από την ανεμοβλογιά, ο ιός παραμένει ανενεργός στον οργανισμό. Μπορεί όμως να επανενεργοποιηθεί εκ νέου μήνες ή και χρόνια μετά την αρχική λοίμωξη, χωρίς όμως να είναι γνωστό γιατί συμβαίνει αυτό.
ΕΡΠΗΣ ΖΩΣΤΗΡΑΣ
Ένα ποσοστό 20% των ανθρώπων θα εμφανίσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους έρπητα ζωστήρα. Οι ασθενείς που έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν υποτροπές είναι οι ασθενείς που πάσχουν από Aids, καρκίνο, λευχαιμία, λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα ή έχουν κάνει χημειοθεραπεία. Η συμπτωματολογία διαρκεί περίπου 10 μέρες και το σώμα επανέρχεται πλήρως μετά από 3-4 βδομάδες.
Τα συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνεται η νόσος είναι:
- Φαγούρα
- Κακουχία
- Αιμωδία
- Ερυθρότητα
- Οίδημα
- Πονοκέφαλος
- Πόνος στο σώμα
- Υπερευαισθησία στην αφή
- Κάψιμο στη μέση, στην πλάτη και στην κοιλιά
- Αλλοδυνία (πόνος μετά από ερέθισμα που πριν δεν πονούσε)
- Υπεραλγησία (περισσότερος πόνος για το ίδιο ερέθισμα)
Δες φωτογραφίες από έρπη ζωστήρα (ανεμοβολογιά)
Αίτια έρπητα ζωστήρα
Ο έρπης ζωστήρας οφείλεται στον ιό VZV που προκαλεί την ανεμοβλογιά. Αφού ο ασθενής αναρρώσει από την ανεμοβλογιά, ο ιός παραμένει στο σώμα σε λανθάνουσα κατάσταση και στη συνέχεια μετά από καιρό μπορεί να κάνει υποτροπή. Τότε εμφανίζονται τα δερματικά εξανθήματα του έρπητα ζωστήρα. Πιο επιρρεπείς σε υποτροπή είναι όσοι έχουν αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα.
Διάγνωση έρπητα ζωστήρα
Η διάγνωση γίνεται από τον αρμόδιο γιατρό που είναι ο δερματολόγος με κλινική εξέταση. Οι βλάβες είναι εύκολα ανιχνεύσιμες.
Μετάδοση έρπητα ζωστήρα
Ο ιός της ανεμοβλογιάς προκαλεί τον έρπητα ζωστήρα ως υποτροπή και την ανεμοβλογιά ως πρωτολοίμωξη. Η λοίμωξη μεταδίδεται μέσω της επαφής με μολυσμένες περιοχές. Δεν υπάρχει κίνδυνος λοίμωξης πριν εμφανιστούν οι φουσκάλες και αφού σχηματιστεί το καύκαλο. Ο ιός αυτός μεταδίδεται με την επαφή με τα υγρά από τα εξανθήματα του δέρματος.
Ο ασθενής που δεν έχει ανοσία στην ανεμοβλογιά, όταν έρθει σε επαφή με ασθενή που παρουσιάζει έρπητα ζωστήρα θα εκδηλώσει ανεμοβλογιά.
Έρπης ζωστήρας και εγκυμοσύνη
Η ανεμοβλογιά κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης μπορεί να οδηγήσει σε εμφάνιση συνδρόμου συγγενούς ανεμοβλογιάς ή πνευμονίας της εγκύου. Τα περιστατικά αυτά είναι σπάνια, ωστόσο έχουν βαρύτατες και απειλητικές συνέπειες για την ασθενή.
Η ανεμοβλογιά στην κύηση εμπλέκεται με σοβαρής μορφής πνευμονία σε ποσοστό από 10-20%. Από τα περιστατικά εγκύων που θα εμφανίσουν πνευμονία μετά από ανεμοβλογιά θα καταλήξει ένα ποσοστό 20-45% που αφορά σε γυναίκες βαριά καπνίστριες και με περισσότερες από 100 εξανθηματικές βλάβες στο σώμα που δεν έχουν λάβει καμία αντιιική αγωγή. Αν χορηγηθεί αγωγή από το πρώτο 24ωρο ο κίνδυνος εκμηδενίζεται.
Η εμφάνιση έρπητα ζωστήρα στην έγκυο και όσον αφορά στο έμβρυο δε φαίνεται να σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης συνδρόμου συγγενούς ανεμοβλογιάς.
Ο έρπης ζωστήρας που εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αντιμετωπίζεται με την ίδια αγωγή που εφαρμόζουμε και σε όλους τους ενήλικες γενικώς. Οι ασθενείς που πάσχουν από έρπητα ζωστήρα μπορούν να μεταδώσουν τη λοίμωξη σε οροαρνητικά άτομα, τα οποία όμως νοσούν από ανεμοβλογιά τελικώς. Γι’ αυτό, η έγκυος πρέπει να αποφεύγει τους ασθενείς που νοσούν.
Αν η έγκυος κολλήσει ανεμοβλογιά και την εμφανίσει από 5 μέρες πριν έως και 2 μέρες μετά τον τοκετό, η έλλειψη παραγωγής και μεταφοράς προστατευτικών μητρικών αντισωμάτων οδηγεί στη βαρύτατη προσβολή του εμβρύου/ νεογνού και στο θάνατό του. Αν η έγκυος νοσήσει νωρίτερα μέσα στην εγκυμοσύνη της, τότε στο νεογνό μεταφέρονται διαπλακουντιακά και αντισώματα για τον ιό και έτσι, η πιθανότητα λοίμωξης του νεογνού εξασθενεί.
Οι επιπλοκές στο νεογνό αν η μητέρα κολλήσει τον ιό λίγες μέρες πριν τον τοκετό ή μετά είναι:
- Δερματικές ουλές
- Νευρολογικές διαταραχές (νοητική υστέρηση, μικροκεφαλία, υδροκεφαλία, σύνδρομο Horner)
- Γαστρεντερικές διαταραχές (ατρησία εντέρου, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση)
- Ενδομήτρια καθυστέρηση ανάπτυξης του εμβρύου
- Ανωμαλίες άκρων (υποπλασία γνάθου, πάρεση, ατροφία, ραιβοϊπποποδία)
- Εμφάνιση έρπητα ζωστήρα στα πρώτα 4 χρόνια της ζωής του παιδιού
- Θνητότητα σε ποσοστό 30% μέσα στους πρώτους μήνες ζωής
Εμβολιασμός για τον έρπητα ζωστήρα
Το εμβόλιο για την ανεμοβλογιά και τον έρπητα ζωστήρα μπορεί να χορηγηθεί με ασφάλεια σε ενήλικες και παιδιά. Συνιστάται οι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας να κάνουν το εμβόλιο πριν την εγκυμοσύνη. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης απαγορεύεται ο εμβολιασμός. Μετά τον εμβολιασμό συνιστάται η γυναίκα να αποφύγει εγκυμοσύνη για τουλάχιστον 1 μήνα μετά.
Έρπης γεννητικών οργάνων
Ο έρπης γεννητικών οργάνων είναι η δερματική εκδήλωση κυρίως του ιού HSV-2. Είναι ένα από τα πιο κοινά σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Μπορεί να προσβάλει το δέρμα και τους βλεννογόνους. Η συμπτωματολογία τείνει να εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες.
Εκδηλώνεται με φυσαλίδες στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Τα συμπτώματα διαρκούν μερικές μέρες, ενώ συνήθως παρουσιάζονται υποτροπές 1-2 φορές το χρόνο.
ΕΡΠΗΣ ΓΕΝΝΗΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ
Τα συμπτώματα του έρπητα γεννητικών οργάνων είναι:
- Επώδυνες φυσαλίδες με κίτρινο υγρό
- Φαγούρα
- Τσούξιμο
- Πυρετός
- Δυσφορία και κακή διάθεση
- Πόνος στους μηρούς και στα γόνατα
- Πόνος στον κόλπο/πέος
- Κολπικές εκκρίσεις
- Επώδυνη ούρηση
Δες φωτογραφίες από έρπη γεννητικών οργάνων
Αίτια έρπητα γεννητικών οργάνων
Ο ιός HSV-2 ευθύνεται συνήθως για τις δερματικές βλάβες που σχηματίζονται στα γεννητικά όργανα. Ωστόσο, μπορεί να ευθύνεται και ο ιός HSV-1 που προκαλεί τον επιχείλιο έρπητα και μπορεί να μεταδοθεί και στα γεννητικά όργανα μέσω της σεξουαλικής πράξης.
“Η έγκαιρη διάγνωση τόσο του επιχείλιου έρπητα όσο και αυτού των γεννητικών οργάνων, είναι καθοριστική για την αποτελεσματική αντιμετώπιση και την ανακούφιση από τα δυσάρεστα συμπτώματα που τον συνοδεύουν. Συμβουλευτείτε ειδικό δερματολόγο μόλις τα πρώτα ύποπτα συμπτώματα εμφανιστούν.”
Διάγνωση του έρπητα γεννητικών οργάνων
Η διάγνωση του έρπητα γεννητικών οργάνων γίνεται από τον αρμόδιο γιατρό που είναι ο δερματολόγος. Πολλές φορές τη διάγνωση κάνει και ο γυναικολόγος κατά την κλινική γυναικολογική εξέταση. Για να διαπιστωθεί ποιος ιός έχει προκαλέσει τις δερματικές βλάβες στα γεννητικά όργανα εφαρμόζεται ειδικός αιματολογικός έλεγχος που περιλαμβάνει μοριακό και ανοσολογικό έλεγχο (αντισώματα έρπητος και μοριακός έλεγχος ερπητοϊού).
Μετάδοση
Η μετάδοση του έρπητα είναι πολύ εύκολη, καθώς επιτυγχάνεται μέσω των εκκρίσεων του στόματος (σάλιο) και των γεννητικών οργάνων και με δερματική επαφή με την πάσχουσα περιοχή. Ο ιός είναι δυνατό να μεταφερθεί ακόμη και αν το άτομο δεν έχει ανοιχτές πληγές, διότι είναι φορέας του ιού.
Επιπλοκές
Οι γυναίκες που διανύουν περίοδο εγκυμοσύνης έχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών λόγω της πιθανότητας μετάδοσης του ιού στο νεογνό. Ακόμη μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος αν η έγκυος κολλήσει τον ιό και εμφανίσει για πρώτη φορά λοίμωξη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ιδίως στον τελευταίο μήνα της κύησης, καθώς αυξάνεται η πιθανότητα για νεογνικό έρπη.
Ένα νεογνό παρουσιάζει αυξημένο κίνδυνο να πάθει εγκεφαλίτιδα, μηνιγγίτιδα, νοητική υστέρηση, χρόνιες δερματοπάθειες ή ακόμη και να πεθάνει.
Οι επιπλοκές από τον έρπητα γεννητικών οργάνων μπορούν να επηρεάσουν τις μικρές ηλικίες και τους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς. Αυτοί οι ασθενείς έχουν βαρύτερη κλινική εικόνα που συνοδεύεται από πυρετό και έλκη στο σώμα, ενώ μπορεί η μόλυνση να προχωρήσει και σε εσωτερικά όργανα.
Και στην περίπτωση του έρπητα γεννητικών οργάνων το δερματικό έκζεμα μπορεί να επεκταθεί και να προσβάλει και τους υγιείς ιστούς του δέρματος.
Έρπης στο αφτί, στο μάτι, στη μύτη
Πρόκειται για ιογενείς φλεγμονές που οφείλονται στον ιό του έρπητα ζωστήρα και στην επαναδραστηριοποίησή του μερικά χρόνια μετά τη νόσηση από ανεμοβλογιά. Ο έρπης που εμφανίζεται στο αφτί, στο μάτι και στη μύτη μπορεί να προκληθεί και από τον τύπο του απλού έρπητα HSV-1.
Μετά την ανάρρωση από ανεμοβλογιά, ο ιός παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση στο σώμα και επανενεργοποιείται όταν ασθενήσει σημαντικά η άμυνά του. Μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν όσοι έχουν αδύναμο ανοσοποιητικό λόγω κούρασης ή ασθένειας (καρκίνος, λέμφωμα), λόγω νόσησης από τον ιό HIV, λόγω λήψης ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων.
ΕΡΠΗΣ ΣΕ ΑΦΤΙ, ΜΑΤΙ, ΜΥΤΗ
Τα συμπτώματα του έρπητα στο αφτί είναι:
- Πόνος στο αφτί
- Πονοκέφαλος
- Κακουχία
- Πυρετός
- Φυσαλιδώδες εξάνθημα
- Εμβοές
- Ίλιγγος
- Αίσθημα καύσου στο αφτί
- Απώλεια αίσθησης γεύσης στα 2/3 της γλώσσας
- Κώφωση (αν προσβληθεί το προσωπικό νεύρο)
Τα συμπτώματα του έρπητα στο μάτι είναι:
- Κοκκίνισμα ματιού
- Φαγούρα
- Ευαισθησία στο φως
- Αίσθημα καύσου στην περιοχή του ματιού
Τα συμπτώματα του έρπητα στη μύτη είναι:
- Φαγούρα στη μύτη
- Πόνος στο εσωτερικό της μύτης
- Αίσθημα καύσου
- Κοκκίνισμα
- Ερεθισμός εσωτερικά της μύτης
- Σχηματισμός φυσαλίδων γύρω από τη μύτη
Δες φωτογραφίες από έρπη στα αφτιά, την μύτη και τα μάτια
Αίτια έρπητα στο αφτί, στο μάτι και στη μύτη
Οι εκδηλώσεις αυτές είναι απόρροια της υποτροπής του ιού του απλού έρπητα ή του έρπητα ζωστήρα. Ο ωτικός έρπης (στο αφτί) είναι γνωστός και ως σύνδρομο Ramsay Hunt και οφείλεται στην επαναδραστηριοποίηση του ιού στο γονάτιο γάγγλιο του προσωπικού νεύρου. Σε αρχικό στάδιο εκδηλώνεται ως μονόπλευρος καύσος στο αφτί, πονοκέφαλος, κακουχία και πυρετός. Η όψιμη εκδήλωσή του περιλαμβάνει φυσαλιδώδες εξάνθημα στις κοίλες επιφάνειες του πτερυγίου, που μπορούν να επεκταθούν και στο στόμα, στο πρόσωπο και στον τράχηλο ακολουθώντας την πορεία των κλάδων του προσωπικού νεύρου. Αν προσβληθεί το προσωπικό νεύρο παρατηρούνται εμβοές, ίλιγγος, ακόμη και κώφωση.
Ο έρπης στο μάτι και στη μύτη οφείλεται είτε σε υποτροπή του έρπητα ζωστήρα είτε (συχνότερα) σε ενοφθαλμισμό του απλού έρπητα (HSV-1). Τα συμπτώματά του μπορεί να προκληθούν από ορμονικές αλλαγές, έκθεση στον ήλιο, πυρετό ή έντονο στρες. Αν ακολουθήσει μετά από ένα διάστημα δεύτερη υποτροπή του ιού στα σημεία αυτά, τα συμπτώματα είναι συνήθως ηπιότερα.
Διάγνωση
Η διάγνωση του έρπητα στη μύτη και στο αφτί μπορεί να γίνει είτε από ΩΡΛ είτε από δερματολόγο, ενώ η διάγνωση του έρπητα στο μάτι μπορεί να γίνει από οφθαλμίατρο και από δερματολόγο. Η ανίχνευση του ακριβούς τύπου έρπητα που το προκάλεσε μπορεί να γίνει με μοριακό και ανοσολογικό αιματολογικό έλεγχο.
Μετάδοση
Ο ιός που προκαλεί τα συμπτώματα στο πρόσωπο μεταδίδεται με την επαφή με τα υγρά από τα εξανθήματα. Δεν υπάρχει κίνδυνος λοίμωξης πριν εμφανιστούν οι φουσκάλες. Οι ασθενείς με έρπητα ζωστήρα μπορούν να μεταδώσουν την λοίμωξη σε οροαρνητικά άτομα, τα οποία θα ασθενήσουν με ανεμοβλογιά. Όταν προσβάλλονται οι κλάδοι του τριδύμου, οι βλάβες εμφανίζονται στο πρόσωπο, στο στόμα, στο μάτι ή στη γλώσσα. Η εμφάνιση των εξανθημάτων στο πρόσωπο περιορίζεται συνήθως στο ένα ημιμόριο.
Επιπλοκές
Οι επιπλοκές που αναφέρονται είναι συνήθως απόρροια μη λήψης θεραπευτικής αγωγής με αντιικά ή κατασταλτικά φάρμακα. Ο έρπης στο αφτί (σύνδρομο Ramsay Hunt), επειδή τα συμπτώματά του δεν εκδηλώνονται πάντα από την αρχή, μπορεί να διαφύγει της διάγνωσης.
Αν προσβληθεί το προσωπικό νεύρο προκαλεί παράλυση στα σημεία που διέρχεται, ενώ συχνά παρουσιάζονται έντονες εμβοές, ίλιγγος και μερική ή και ολική κώφωση. Υπάρχει περίπτωση η αποκατάσταση της ακοής μετά το πέρας της νόσου να μην είναι πλήρης.
Σοβαρές επιπλοκές που αναφέρονται σε μη έγκαιρη θεραπεία είναι η μηνιγγοεγκεφαλίτιδα λόγω ενδοκράνιας επέκτασης του ιού και η υποτροπιάζουσα μεθερπητική νευραλγία.
Θεραπεία και αντιμετώπιση έρπητα
Ο έρπης αντιμετωπίζεται με την κατάλληλη αντιιική θεραπεία. Σε ορισμένες κατηγορίες ασθενών χορηγείται και κατασταλτική αγωγή. Η θεραπεία δεν είναι ριζική. Από τη στιγμή που θα έρθει σε επαφή με τους ερπητοϊούς ο οργανισμός, θα παραμείνουν για πάντα εκεί σε λανθάνουσα κατάσταση. Ωστόσο, τις περιόδους που ο οργανισμός βιώνει κάποιο στρες ή έχει ασθενές ανοσοποιητικό σύστημα τείνουν να κάνουν υποτροπές. Η αντιιική αγωγή δρα στη φάση του πολλαπλασιασμού του ιού και χορηγείται μέσα στις 72 πρώτες ώρες από την εμφάνιση του εξανθήματος.
Όταν πρόκειται για γενικευμένες λοιμώξεις και ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς, η θεραπεία χορηγείται ενδοφλέβια.
“Oι θεραπευτικές κρέμες να μην χρησιμοποιούνται με γυμνά χέρια, για να μην ενοφθαλμίζονται αλλού οι βλάβες.”
Συμβουλές για πρόληψη του έρπητα
Είναι γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων έρχονται κάποια στιγμή στη ζωή τους σε επαφή με τον ιό του έρπητα. Το 80% των ατόμων παραμένουν ασυμπτωματικοί στην πρωτολοίμωξη. Για να κάνει υποτροπές συμπτωμάτων ο ιός πρέπει να βρει το κατάλληλο έδαφος για να αναπτυχθεί. Ένα αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα είναι το κατάλληλο περιβάλλον που ψάχνει. Γι’ αυτό, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο η διατήρηση της καλής υγείας και η πρόληψη ασθενειών που πλήττουν την υγεία του σώματος.
Αν ακολουθήσεις αυτές τις συμβουλές θα καταφέρεις να θωρακίσεις τον οργανισμό σου ενάντια σε ιούς και ασθένειες:
Εμβολιάσου και θωράκισε την υγεία σου
Το εμβόλιο για την ανεμοβλογιά θα σε προστατέψει από τις δυσμενείς συνέπειες ειδικά αν είσαι γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας και δεν έχεις νοσήσει ακόμη. Ο εμβολιασμός θα σε βοηθήσει να μειώσεις τον κίνδυνο και τις επιπλοκές σε περίπτωση εγκυμοσύνης. Η θωράκιση περιορίζεται μόνο στον ερπητοϊό VZV και όχι στον απλό έρπητα HSV.
Βελτίωσε τη διατροφή σου
Η σωστή και ισορροπημένη διατροφή θα σου εξασφαλίσει ότι ο οργανισμός σου είναι δυνατός και έχει ισχυρή άμυνα ενάντια στις υποτροπές του ιού και στην εκδήλωση συμπτωμάτων. Τα φρούτα και τα λαχανικά εποχής, τα ψάρια, οι ξηροί καρποί και η αποφυγή των τρανς λιπαρών είναι τα διατροφικά μυστικά που θα σου δώσουν δύναμη και θα σε βοηθήσουν να διατηρήσεις την υγεία σου.
Κάνε γυμναστική
Η γυμναστική είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη διατήρηση της ευεξίας του σώματος συνολικά. Η άσκηση αρκεί να είναι ήπια, ώστε να τονώσει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Διώξε το στρες της καθημερινότητας
Μία περίοδος άγχους είναι η πιο συχνή αιτία υποτροπής του έρπητα. Ο ιός, από τη στιγμή που κάποιος θα τον κολλήσει, παραμένει ανενεργός και όταν πέσει η άμυνα του ατόμου βρίσκει το κατάλληλο έδαφος για να εκδηλωθεί. Οι περισσότεροι άνθρωποι εκδηλώνουν μια υποτροπή των συμπτωμάτων του έρπητα όταν αγχωθούν ή περάσουν μια μεγάλη στενοχώρια.
Bonus συμβουλή από το doctoranytime: Μην ξεχνάς το προφυλακτικό… παρόλο που προσφέρει μερική και όχι ολική προστασία, διότι ο ιός μπορεί να εξαπλωθεί και δια της επαφής με το δέρμα σε περιοχές που δεν καλύπτει το προφυλακτικό. Ο έρπης γεννητικών οργάνων είναι ένα ακόμη σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα. Φρόντισε, λοιπόν, να εφαρμόζεις σε κάθε σεξουαλική επαφή προφυλακτικό και θυμήσου ότι ο επιχείλιος έρπης μπορεί να μεταδοθεί μέσω της ερωτικής επαφής και στα γεννητικά όργανα, αλλά και ο έρπης γεννητικών οργάνων αντίστροφα στο στόμα.
Κόστος θεραπείας και διάγνωση έρπητα
Το κόστος της θεραπείας εξαρτάται από το είδος του έρπητα, το στάδιο που έχει προχωρήσει η συμπτωματολογία και τα φάρμακα που θα χρειαστεί να λάβεις. Συμπεριλαμβάνει την επίσκεψη στο γιατρό για την αρχική διάγνωση, τον αιματολογικό έλεγχο ανίχνευσης του ιού και την αντιιική αγωγή που τυχόν θα λάβεις.
Μέσο κόστος και εύρος τιμών
Μέσο κόστος επίσκεψης
Από
γιατρούς
Εύρος τιμών για όλες τις περιοχές
Διάγνωση και εξετάσεις
Η διάγνωση του έρπητα γίνεται από τον αρμόδιο κάθε φορά γιατρό.
Για τη διάγνωση του έρπητα ζωστήρα και του επιχείλιου έρπητα απαιτείται εξέταση από δερματολόγο.
Για τη διάγνωση του έρπητα γεννητικών οργάνων απαιτείται εξέταση από δερματολόγο, γυναικολόγο ή ουρολόγο-ανδρολόγο.
Για τη διάγνωση του οφθαλμικού έρπητα ζωστήρα ή έρπητα μύτης απαιτείται εξέταση από δερματολόγο και ΩΡΛ.
Συμπληρωματικά θα χρειαστεί να κάνεις και αιματολογικό έλεγχο για την εξακρίβωση του ακριβούς τύπου του ιού που ευθύνεται για τις δερματικές εκδηλώσεις της νόσου. Στον έλεγχο συμπεριλαμβάνεται ορολογική και ανοσολογική εξέταση.
Μύθοι και αλήθειες για τον έρπητα
Ο έρπης γεννητικών οργάνων μπορεί να προκαλέσει προβλήματα γονιμότητας.
Όχι, οι ερπητοϊοί 1 και 2 δεν επηρεάζουν η γονιμότητα ενός ατόμου, αλλά ένα ελάχιστα γνωστό μέλος της οικογένειας των ερπητοϊών, ο ιός HHV-6A, μολύνει το ενδομήτριο, την εσωτερική «επένδυση» της μήτρας σχεδόν των μισών γυναικών (43%) που πάσχουν από ανεξήγητη υπογονιμότητα. Ο ίδιος ιός είναι ανύπαρκτος στη μήτρα των γυναικών που δεν έχουν πρόβλημα να κάνουν παιδί. Μέχρι στιγμής, ο HHV-6A είναι δυνατό να διαγνωσθεί μόνο με βιοψία σε δείγματα κυττάρων που έχουν ληφθεί από τη μήτρα της γυναίκας από τον γυναικολόγο.
Αν παρουσιαστεί έρπης γεννητικών οργάνων ένα μήνα πριν τον τοκετό μπορεί η έγκυος να προχωρήσει σε φυσιολογικό τοκετό αν το θέλει.
Ο κίνδυνος να μεταδοθεί στο νεογνό κατά τη γέννα ο έρπης είναι αρκετά μεγάλος και συνοδεύεται από σοβαρές και μη αναστρέψιμες επιπλοκές. Γι’ αυτό συνιστάται οι γυναίκες που έχουν εκδηλώσει έρπητα γεννητικών οργάνων μέσα στις τελευταίες 6 βδομάδες πριν από τον τοκετό να προχωρήσουν σε καισαρική τομή, ώστε να εκμηδενιστεί ο κίνδυνος.
Ο ιός HSV- 1 εμφανίζεται μόνο με δερματική βλάβη στα χείλη και ο ιός HSV- 2 με βλάβες στα γεννητικά όργανα.
Οι ιοί αυτοί είναι αντιστοίχως συνδεδεμένοι με τις παραπάνω ασθένειες. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που ο ιός HSV- 1 μπορεί να παρουσιαστεί στα γεννητικά όργανα και ο HSV- 2 στο στόμα. Αυτό συμβαίνει διότι μέσω του ενοφθαλμισμού μπορεί να μεταφερθεί σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε λόγω τραυματισμού στο δέρμα είτε λόγω κάποιων σεξουαλικών συνηθειών (π.χ. στοματική ερωτική επαφή).
Ο έρπης στα μάτια δεν είναι επικίνδυνος και δε χρειάζεται να ληφθεί θεραπεία, διότι ο ιός θα κάνει τον κύκλο του και θα αποπεμφθεί.
Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ο τύπος του έρπητα ζωστήρα που εκδηλώνεται στα μάτια είναι μια πολύ σοβαρή κατάσταση, η οποία μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε τύφλωση αν δε ληφθεί η κατάλληλη αντιιική θεραπεία. Για την ακρίβεια, η λοίμωξη από HSV αποτελεί τη συχνότερη αιτία τύφλωσης στις ΗΠΑ λόγω προσβολής του κερατοειδούς. Γι’ αυτό χρήζει άμεσης αντιμετώπισης, ώστε να περιοριστούν οι επιπλοκές.
Συχνές ερωτήσεις σε γιατρούς για τον έρπητα
Τι πρέπει να προσέχει μια έγκυος με έρπητα γεννητικών οργάνων;
Πρέπει να γίνει διαχωρισμός αν πρόκειται για πρωτολοίμωξη ή για υποτροπιάζοντα έρπητα. Είτε έχει ξανανοσήσει είτε είναι η πρώτη φορά θα πρέπει να λάβει υποχρεωτικά φαρμακευτική αγωγή. Αν υπάρχει ενεργή λοίμωξη κατά τις τελευταίες 6 βδομάδες πριν τον τοκετό απαιτείται καισαρική τομή για προληπτικούς λόγους. Αν κολλήσει για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ο κίνδυνος να προσβληθεί και το έμβρυο είναι 1% αν διανύει το πρώτο τρίμηνο και 30-50% αν διανύει το τρίτο τρίμηνο. Θα χρειαστεί να λάβει θεραπεία και κατασταλτική αγωγή. Αν ο σύζυγος έχει ενεργές βλάβες έρπητα συνιστάται η αποφυγή σεξουαλικών επαφών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Αν πρόκειται για υποτροπιάζοντα έρπητα από την 36η βδομάδα και μετά χορηγείται κατασταλτική αγωγή.
Μπορεί ο έρπης στο αφτί να προκαλέσει κώφωση;
Ναι, είναι δυνατό ο ωτικός έρπης να προκαλέσει κώφωση. Ο έρπης ζωστήρας ευθύνεται για το 10% των περιστατικών παράλυσης του νεύρου στο πρόσωπο. Συνήθως η παράλυση είναι μονόπλευρη, ωστόσο σε κάποιες περιπτώσεις ανοσοκατεσταλμένων ασθενών μπορεί να συμβεί και στα δύο αφτιά. Είναι δυνατό η ακοή να μην επανέλθει σε περίπτωση επιπλοκής ή μη έγκαιρης λήψης θεραπευτικής αγωγής. Στα παιδιά τα συμπτώματα τείνουν να εμφανίζονται πιο καθυστερημένα.
Ποιο είδος έρπητα είναι το πιο επικίνδυνο για τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας;
Οι ηλικιωμένοι κινδυνεύουν περισσότερο από τα συμπτώματα του έρπητα ζωστήρα σε σχέση με τα συμπτώματα του απλού έρπητα. Η συχνότητά του αυξάνεται με την ηλικία. Στατιστικά είναι 10 φορές πιθανότερο να παρουσιαστεί σε ενήλικες άνω των 60 ετών παρά σε παιδιά κάτω των 10 ετών. Επιπλέον, οι ηλικιωμένοι επειδή λαμβάνουν συχνότερα φάρμακα και έχουν αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα έχουν αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν από έρπητα ζωστήρα.
Τι επιπτώσεις έχει σε βρέφη η επαφή με άτομο με ενεργή ερπητική λοίμωξη;
Αν ένα νεογνό προσβληθεί από τον ιό του απλού έρπητα μέσα στο ενδομήτριο είτε κατά τον τοκετό είτε μετά, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να προκληθεί νεογνικός έρπης. Ο νεογνικός έρπης είναι μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση που μπορεί να οδηγήσει το νεογνό σε σοβαρά νευρολογικά προβλήματα ή ακόμη και στο θάνατο. Μετά τη νεογνική περίοδο, οι λοιμώξεις από τον ιό του απλού έρπητα μπορεί να είναι ασυμπτωματικές ή να παρουσιάσουν ήπια συμπτώματα. Ο HSV-1 προκαλεί ερπητική ουλοστοματίτιδα στα παιδιά στην πρωτολοίμωξη.
Εφόσον ο ιός δεν εκριζώνεται από τον οργανισμό, η θεραπεία πού στοχεύει;
Είναι γεγονός ότι ο ιός του έρπητα, σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος κι αν εμφανιστεί, δεν θεραπεύεται οριστικά. Ανά διαστήματα θα υπάρχουν υποτροπές των συμπτωμάτων. Η θεραπεία στοχεύει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων, αλλά και στη μείωση της διάρκειας εμφάνισής τους. Πιο συγκεκριμένα, η θεραπεία για τον έρπητα ζωστήρα έχει σκοπό τη μείωση της έντασης και της διάρκειας του πόνου, την αποκατάσταση του πιθανού επιδερμικού ελλείμματος και την πρόληψη δευτερογενών λοιμώξεων και μεθερπητικής νευραλγίας. Όλες οι θεραπείες για τον έρπητα εξασφαλίζουν την καλύτερη ποιότητα ζωής του ασθενούς.
Ποιοι πρέπει να εμβολιαστούν για έρπητα ζωστήρα;
Το εμβόλιο για την ανεμοβλογιά (και του έρπητα ζωστήρα) συνιστάται να χορηγείται σε παιδιά κάτω των 13 ετών ή και σε νεαρούς ενήλικες. Όλες οι νεαρές γυναίκες που θέλουν να κάνουν παιδί θα πρέπει να έχουν εμβολιαστεί πριν την έναρξη της εγκυμοσύνης. Η Συμβουλευτική Επιτροπή Εμβολιασμών του CDC συμβουλεύει όλες τις γυναίκες που δεν έχουν ιστορικό της νόσου και βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία να εμβολιαστούν άμεσα. Ο εμβολιασμός αντενδείκνυται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Μετά το εμβόλιο θα πρέπει να αποφευχθεί εγκυμοσύνη για τουλάχιστον 1 μήνα. Αν η έγκυος δεν έχει ανοσία, θα μπορέσει να εμβολιαστεί μετά τον τοκετό. Αν έρθει σε επαφή με άτομα που εμβολιάστηκαν πρόσφατα, η πιθανότητα μετάδοσης είναι απειροελάχιστη.
Έχεις απορία; Ρώτα τους ειδικούς μας
Ρώτησε ανώνυμα Ρώτησε δωρεάν
Θα σε ενημερώσουμε με email μόλις απαντήσει κάποιος ειδικός.
Παρουσιάστηκε άγνωστο σφάλμα, αλλά το διορθώνουμε. Παρακαλούμε προσπάθησε ξανά.
Υποβάλεις την ερώτησή σου ανώνυμα
Ελέγχουμε την ερώτηση σου και την στέλνουμε σε ειδικούς του doctoranytime
Ενημερώνεσαι για την ερώτησή σου
Αν καταχωρήσεις το email σου, θα σε ενημερώσουμε όταν ένας ειδικός απαντήσει στην ερώτησή σου
Βλέπεις τις απαντήσεις
Όταν η ερώτησή σου λάβει μια απάντηση, θα την δημοσιεύσουμε στις σχετικές ενότητες του doctoranytime